VƏ YA İLAN SEVGİSİ
Fantastik povest
2-ci kitab
(Əvvəli saytın 19 yanvar, 01, 08 fevral, 06, 08, 17, 30 may tarixlərində yayımlanmışdır)
Birdən yer ayaqlar altında titrəyir, qaranlıq bir gecə çökdü və göylə yer arasında davamlı, qatma-qarışıq şimşək çaxır. Dağlar titrəyir, yer ikiyə bölünür və fəlakət baş verir! Deyilənə görə, aşağısından bulaq çıxan təpələr yarılır, qadınlar və kişilər əllərində silah və zirehlərlə bu dərəyə düşürlər. Bütün bunlardan sonra sanki təpələr içindəki hər şey buna ağladı, bütün bulaqlar, şəlalə qurudu, qasırğa orada olan hər şeyi apardı…
Ancaq tale heç kimin əlində deyil və gözlənilməzdir. Sehrbazın qızı Künayım Allahın lütfü ilə heç bir zərər görmədən sağ qaldı. O, bədənində ağrı hiss edərək, kəskin şəkildə gözlərini açdı və ətrafa baxdı. Ayağa qalxanda ilk fikri başqaları haqqında oldu. “Mən sağ adam tapa bilərəmmi?” – dərənin içindəki cəsədləri gəzərək fikirləşdi və hardansa zarıltı səsi eşitdi. O, torpağı eşməyə başladı. Künayım titrəyən əlləri ilə ağrıya məhəl qoymadan qazmağa davam etdi… Dırnaqları bir-bir töküldü, barmaqlarının ucundan qan süzüldü, ancaq qazmağa davam etdi. Nəhayət, barmaqları isti və yumşaq bir şey tapdı. Yorğunluqdan titrəyərək rəfiqəsinin üzünü açana qədər torpağı əli ilə kürüməyə davam etdi. Duraimin sağ olduğunu anlayanda gözlərində sevinc yaşları parladı.
Eyni ildə, ayda, eyni gündə doğulan bu qızlar eyni adları alıblar və bacı kimi böyüyüblər. Künayim atasından öyrəndiyi tilsimləri belə gizlincə dostuna öyrədirdi…
Nənə “nağıl”ın bu hissəsinə çatanda o fikirləşərək mat qalmış Asılbekdən soruşdu:
-Məni dinləyirsən?
“Birdən yuxuya gedər?” və ya sanki: “Qoy diqqətlə qulaq assın” deyə düşündü.
– Bəli, nənə. Mən səni dinləyirəm.
Bubunun hekayəsi belə davam etdi:
“Beləliklə, ikisi də daha sağ qalmış adam axtarmağa başladılar və üçüncü sağ qalanı – hücum edənlər qrupundan bir gənci tapdılar. Başqa heç kimi tapa bilmədilər. Onun iniltisi, zarıltısı o qədər ağrılı idi ki, adam ona kömək etmədən keçə bilməzdi. Qızların ona yazığı gəlib köməyə gəldilər: “Düşmən də olsa, hər halda insan övladıdır”.
Beləliklə, bunların üçü də heç vaxt yuxarı çıxmadılar və aşağıda, dərənin içində yaşamağa qaldılar. Belə olan halda, tilsiminə bunları da əlavə etdi: “Biz xalq naminə canımızdan keçməyə hazırıq və buradan çıxanda düşmənəmizi burada qoymayacağıq, onu özümüzlə aparmağa hazırıq. Bu bizim həyatımız bahasına başa gəlsə belə onları da buradan aparacağıq”
Nənə dayandı və sükut çökdü.
“Az-çox, zaman keçdikcə onlar gündəlik həyatlarını yüz illərdir bu yerdə məskunlaşan ilanlarla uyğunlaşdırmağa başlayırlar, onlarla birgə yaşayırlar…”
Bir yerdə boğuq səslə danışan ananın səsi daha da aşağı düşdü:
– Belə günlərin birində Dürəyim gəncin Künəyimə qarşı isti münasibətini görüb, onları qısqanmağa başladı. Axı onun da onların ikisindən xəbərsiz gəncə qarşı hissləri var idi… Rəfiqəsinə qəzəbləndi: “Sənə göstərərəm!” -deyə düşündü. Nə Künəyim, nə də oğlan Durəyimin sirrini bilmirdi.
Bir gün qız xəstələnir.Künəyim gözünü açanda görür ki, Dürəyim ovcuna yığdığı qumu onun gözlərinin üstünə tökür!
Qız israrla gözünün içinə girmiş qumdan qurtulmağa çalışarkən, Dürəyim xəncəri Künəyimin sinəsinə soxur. Oğlan yeməyə bir şey tapmaq üçün oradan çıxıb getmişdi. Dürəyim xəncəri rəfiqəsinin sinəsinə soxduqdanbsonra oğlanın dalınca qaçdı. Onu tutaraq: “O, səni ilana vurdurmaq istəyirdi, mən də onu belə etdim” deyir və göz yaşı tökməyə başlayır. Amma ölməkdə olan qızın xəyanət edən qızı, onu hansı sözlərlə lənətlədiyini bilmədi…
Nənənin səsi alçalıb tamamilə kəsilən kimi: Asılbek yerindən sıçrayıb, əlini onun başının altına qoydu və kimisə çağırmağa başladı. Onun səsində, Canın xatırladığı kimi, narahatlıq və qorxu hiss olunurdu.
– Kimsə var? Esentur?! Alımkan?!.
Alimkan qaçaraq birinci gəldi.
Anasının ağzına bir qaşıq su tökdü və başını yuxarı qaldırdı. Özünə gələn nənə sərt şəkildə: “Get!” dedi. Gəlini və oğlu gedəndən sonra yenə hekayəni davam etdirdi…
Məhz o zaman Canın Alımkan haqqında pis təəssüratları yarandı. Çünki qayınananın “get!” sözlərindən sonra o özünü getmiş kimi göstərərək orada qaldı, gizləndi və Asılbekdən başqa heç kimin eşitməməli olduğu “hekayəni” dinləməyə başladı …
*
Bu zaman:
– Ca-an!! – yeri silkələyən dəhşətli fəryad ilanı “titrətdi”. İndi əvvəlki fikirləri dağıldı, başını qaldırıb yuxarı boylandı. Abılay uçurumun kənarında dayandı:
– Ca-an?! – ikinci dəfə Abılayın sinəsindən qopan hayqırtı daha da dəhşətli idi.
“Bektemir doğrudanmı öldü?!” – fəlakətli hiss ilanın bədənini titrətdi. O, təşviş və təlaşa düşdü.
“Bizə ilanın ürəyi lazımdır!” – Kasenin sözləri beynindən keçdi. “Deməli, məni buna görə çağırırlar?!” – Canın ağlına gəldi. – Bəktəmirə ürəyimi verimmi?!
Bir tərəfdən də belə bir hərəkətə hazır idi. “İki dünya arasında yaşamaqdansa, bunu etmək daha yaxşı olmazmı…” deyə düşündü.
“Ancaq bu, Qızmonçoku xoşbəxt edəcəkmi? “Ancaq bu, Qızmonçoku xoşbəxt edəcəkmi? O, Canın bu hərəkətini cəsarət və alicənablıq kimi qiymətləndirəcək, yoxsa qorxaqlıq və məğlubiyyət kimi? Fikir versəniz, onun hansımıza daha çox ehtiyacı var? Əlbəttə, Bektemir! Axı o da kişidir. Bəs mən kiməm? İnsan və heyvan dünyasına sığmayan məxluq!..”
Canın küskünlükdən boğazı sıxıldı, göz bəbəkləri genişləndi, sanki onu isti bir şey bürümüşdü. Bunu əvvəllər də bir neçə dəfə müşahidə etmişdi. Onun fikrincə, bu, insanların kədərlənəndə və ya sevinəndə ağlamasına bənzəyirdi. Belə anlarda quyruğunun ucundan isti bir axın qalxdığını hiss edirdi. Xoş bir hiss yarandı, sanki bədəni əriyirdi.
Bu hiss Canı narahat edirdi. Ona elə gəlirdi ki, bütün bədəni əriyib yox olmaq üzrədir… İndi o, əvvəllər olduğu kimi, ona oxşar, lakin xoşagəlməz bir şey hiss edirdi.
Başını qaldırıb yenidən baxdı.
Daha iki-üç nəfər uçurumun kənarında getdi…
Qərarın nə olduğu hələ məlum deyildi, lakin Canın qaçmaq fikri yox idi, o insanlara qarşı getmək fikrindən daşınmamışdı.
Bu arada o, Qızmonçokla əlaqə saxlamaq istəyirdi. Onu heç olmasa uzaqdan eşitmək, hiss etmək və görmək istəyirdi.
O dayandı.
Bütün xoşagəlməz fikirləri başından qovdu, yaxşı fikirlərlə beynini təmizlədi, sonra da Qızmonçokla ünsiyyətə yol açmaq qərarına gəldi… Bəlkə nəsə şans, imkan var, deyə düşündü.
Yox… Onun ümidləri özünü doğrultmadı. Qızmonçok onunla danışmağa hazır deyildi, sanki onun “dəvətini” gözləmirdi, qəbul etmədi…
Onun bu münasibəti Canı daha da qəzəbləndirdi.
O artıq həyatına son qoymaq istəyirdi!
Amma birdən o, ömrünün sonuna qədər Qızmonçokla yaşamağın yolunu tapmış kimi sevindi!
“Bilirəm ki, indi onların yanına getsəm, insanlar əvvəlcə mənim başımı əzəcəklər. Sonra sinəmi kəsib açacaqlar, ürəyimi çıxarıb Bektemirin damağına qoyacaqlar, hələ döyünən halda… Ürəyim uzun müddət Bektemirin ağzında, sonra boğazında, qarnında döyünəcək və onun qanı ilə birləşəcək… O, bu ürək sevgisi ilə Qızmonçoku sevəcək! O da mənim sevdiyim qədər ehtirasla sevəcək! Mən ona necə dəyər verirəmsə, o da belə qiymətləndirəcək!.. Ona görə də onu xoşbəxt edəcək Bektemir sevgisi deyil, mənim sevgim olacaq!.. Qızmonçok nəfəsimi ərinin nəfəsindən, iyimi onun qoxusundan hiss edəcək… Sevgim , ürəyim Bektemirin qanında fırlanacaq… Xoşbəxt olacaq, onun üçün belə bir fədakarlıq etdiyim üçün mənə təşəkkür edib, içində olduğum Bektemirin bədənini bərk-bərk qucaqlayıb, sevincdən məst olacaq… Bəs birdən… İnsanlar Kızmonçoku da öldürsələr ,onda bu olmayacaq? Bəs onda?!”
Can yuxarı qalxdı, nə baş verdiyini görüb təlaşa düşdü!
Dünən döyüşdüyü qara zolaqlı ilan camaata qarşı öz incikliyini, yarımçıq qalmış işi varmış kimi qayıdıb, adamlarla üz üzə gəldi!
Canın bədəni gərginləşdi. Dünəndən, bəlkə də, insanlara qarşı bir az isti hisslər yaşamağa başladı, ya da sadəcə olaraq insanlara tərəf çəkildi. O bir göz qırpımında qara zolağa tərəf “uçdu” və onun qarşısında düzəldi!
Hər ikisi inanılmaz, yüksək səslə fısıldadı və gözlərini bir-birindən çəkmədən bədənləri gərginləşdi və lövbər kimi donub sağa-sola yelləndilər. Döyüş başladı. Bu dəfə onlar bir-birlərini dişləyərək bir-birlərinin boyunlarından yapışmağa çalışdılar. Yerə yıxılaraq, sanki bir-birini boğmaq istəyirmiş kimi bədənlərinə sarılaraq böyük qəzəb və hirslə döyüşürdülər…
Tamaşaçılar geri çəkilməkdə davam etdilər.
Abılay oğluna yaxınlaşdı. O, əlindəki xəncərlə hazır dayandı, elə bil oğlu üçün döyüşə girəcəkdi. Digərləri onun arxasında dayandılar…
İşenbay Mukanın və digərlərinin getdiyi tərəfə baxaraq:
– Lənətə gələsən! Lazım olanda yanımızda olmurlar. Bəxtimiz gətirmir! Ümid edək ki, ilanlar gəlib bizi yeməmiş gəlib çıxarlar! – az qala ağlayacaq səslə dedi.
– Tüfəng haradadır?! – deyə qorxudan soyuq tər basan Tanırbek soruşdu. – Abyke, indiyə qədər tüfəng atandaheç vaxt hədəfdən yayınmamısan, bəlkə ikisini də birdən bitirəsən, hə?! Bəlkə Allah özü onları Bekibəyə şəfa vermək üçün gətirib? Bəlkə bunu edəsən, hə?!
“Doğrudur” deyə Abılay düşündü. O, Bektemirin yanında yerdə yatan silahı götürərək onları nişan aldı.
– Ata? – Soyuq tərə batmış və titrəyən Bektemir ağır yuxudan oyanmış kimi sızıldadı. – Atma…
Artıq titrəyən barmağı tətiyə dəyən, artıq atmağa hazır olan Abılay silahı endirib, qolunun ucu ilə alnındakı təri silib Bektemirə baxdı: – Nə dedin, oğul?
Bu İşenbay və Tanırbayın xoşuna gəlmədi.
– Eee neynirsən! – İşenbay Abılayın hərəkətindən narazı kimi dedi. – Bu necə adamdır?!
Bu zaman ilanlar bir-birinin boyunlarından yapışaraq bir-birini sürüyürdülər.
– Ata… Can məni xilas etdi… – Bektemir ara-sıra danışdı. – Bu qara zolaqlı ilandan…
– Xilas etdi? – oğlunun nitqini səhv eşitmiş kimi yenidən soruşdu. Abılay başa düşmədi. – Qara zolaqlıdan?..
Söhbətin təfərrüatını başa düşmüş kimi ilanların süründüyü tərəfə baxdılar.
– Lənət olsun ona, bu ilanın mənim oğlumla nə işi var?! – deyə Abılay rəngi ağardı.
Bu zaman bir-birini təqib edən Can və qara zolaq geri qayıtdılar.
– Qara zolaqlı – Bu Kızmonçok deyil?! – Tanırbay ortaya söz atdı. Abılay ayağa qalxdı, silahı yellədi və ilanları nişan almağa başladı.
Bir anda yüksək səs eşidildi: “Bang-ng!!!” Cindi Çapda açılan atəş nəticəsində qaya divarlarından daşlar düşməyə başlayıb. Oradan bütün dərə qalın, boz tozla örtüldü. Və aşağıda fəlakət başladı.
Bunun zərəri ilan dəstələrini də pis günə qoydu. Bir neçə ilan böyük hündürlükdən dərəyə düşən qoyun və inək boyda daşların altında əzildi… Bu hadisə ilə əlaqədar ilanlar ordusu dərədən çıxmağa başladı…
*
Güllənin dəydiyi yerdə əl boyda boşluq var idi.
Qara zolağın başsız bədəni bir yerdə, bədəndən ayrılmış başı başqa yerdə qıvrılırdı!
İlanın başı qalxıb adamlara tərəf hoppandı. Ağzını açıb dilini çıxartdı, sanki qisas almaq istəyirdi…
İnsanlar geri çəkildilər.
Oğlunu qorumaq üçün geri çəkilməyən, gedə bilməyən tək Abılay idi.
Elə bu vaxt söyüd budaqlarını sürüyən oğlanların atları kişnəyib dayandı. Atlardan tullananlar əllərinə daş götürüb ilanın hoppanan başına atmağa başladılar.
İlanın başı kiçik bir daş qalağının altında qaldı və susdu.
Abılay tezcə ilanın cəsədini çapanı ilə örtdü, dizi ilə üstünə basdı və ciyərini kəsib çıxartdı.
Hamı təəccüblə ona baxırdı.
Bir vaxt Abılay ilanın bədənini tikə-tikə doğradı və birdən axtardığını tapmayan uşaq kimi az qala ağlayaraq Kəsənə baxdı.
– Onun ürəyi yoxdur, Kake?!
Bektemirin yanında, sanki Allahdan şəfa diləyirmiş kimi soyuq tər içində oturan Kəsən əvvəlcə təmkinlə ona baxdı:
– Daşları çıxarın, altına baxın!
Əvvəlcə bir neçə adam onun nə dediyini başa düşmədi. Onun nə demək istədiyini anlayan kimi Abılay ayağa qalxıb daş qalaqlarına yaxınlaşdı.
İlanın başı daşların altından çıxa biləcəyindən narahat olan uşaqlar yaxınlaşıb daş qəbri açdılar.
Abılay həmişəki kimi ilanın başını çapanla örtdü və bir müddət sonra “ovunun” bir ucunu dizi ilə bərk-bərk sıxdı və dizdən çıxan boynu kəsdi.
Bundan az sonra Abılay ilanın titrəyən, döyünən ürəyini ovcunun üstünə qoydu və sevincdən həyəcandanb onu tər basdı…
*
Atışma anında yerindən atılan Can bütün bunları yaxınlıqda izləyirdi.
Dünən onlar Jer-Kuinin dibində döyüşərkən ana ilanın onlara tərəf süründüyünü eşidib, müxtəlif tərəflərdə sürünərək bir birindən uzaqlaşmışdılar. İçlərində bir-birinə hirs və qəzəb qaynasa da, hər biri öz yolu ilə getmişdi.
Bundan sonra Can dərhal Bektemirin yanına qaçmışdı.
Ondan əvvəl Bektemirə çatmaq və onu qorumaq istəyirdi.
İndi bu qara zolaqlı amansızcasına öldürdülər, ciyərini parçaladılar,ürəyini çıxartdılar və bunları xəstəlikləri sağaltmaq üçün istifadə edirlər. Can bilmirdi nə fikirləşsin. Onun beyni, düşüncəsi bütün qarışmışdı.
Amma o, qara zolaqlının qarşısında günahsız idi. Canın məqsədi yalnız Bektemirin öldürülməsinin qarşısını almaq idi!
Bir anda Can titrədi! Başını aşağı salıb qulaq asdı.
Dinləyəndə bir çox şey eşitdi və hiss etdi. O ümidsizliyə düşmüş kimi quyruğu ilə yerə çırpılıb az qala ağlayacaq! Axı, bu an qəzəbli və acıqlı ilan dəstəsi gurultu ilə ayağa qalxdı, keçən il olduğu kimi, qayaya “axaraq” yuxarı dırmaşdılar!
Candan sonra atlar da bunu hiss etdilər! Onlar kişnəyib fınxırdılar və qorxudan qaçmağa başladılar. Atların dırnaqlarından sahədə toz torpaq, səs-küy yüksəldi. Təpələrin ortasındakı bütün ərazi sanki fəlakətə bürünmüş, uğultuya, qeyri adi səslərə bürünmüşdü.
Aktuyakı yəhərləyən oğlanların ən kiçiyi Ermek də qorxmuş ata minərək camaatdan ayrıldı.
Nə baş verdiyini anlamayan insanlar indi şoka düşmüş şəkildə ətrafa o tərəf,bu tərəfə baxırdılar.
– İlanlar!! – uşaqlardan biri qışqırdı.
İlanlar uçurumdan yuxarı qalxmağa başladılar!
İnsanlar donub qaldılar, onlardan səs çıxmadı…
Onlardan cəmi beş- addım aralıda qara zolaqlı ilanın başı və bədəni yerə sərilmişdi… *
Elə bu vaxt kənd tərəfdən toz buludunu qaldıraraq çapan, atlı bir adam göründü…
Arxadan onu təqib edən başqa biri də peyda oldu…
Aktuyak qabaqda idi. Qulaqları yapırtmışdı, yal və quyruğu yellənir, ağzından köpük daşlanırdı. Onun belində olan Ərmək çoxdan yolda qalmışdı… İndi onun yerində oğlan paltarında, tembetdə (baş geyimində) Qızmonçok idi.
Atın arxasında minən şəxs Alımkan idi.
Səhər Aktuyakın tək qayıtdığını eşidən və Jindi-Çapda qəribə hadisələrin baş verdiyini hiss edən Kızmonçok narahat olaraq Alımkandan yol göstərməsini xahiş etdi. Alımkan da onu tək göndərmək istəməyib, oğlu üçün böyüdüb saxladığı yeganə atı yəhərləyib onunla getdi.
Bunlar təsadüfən ilanlardan qorxaraq qaçan Aktuyakla qarşılaşdılar. Qızmonçok Alımkanın atından düşüb Aktuyakın dalınca qaçdı.
Dayana bilməyən heyvan bir qədər uzağa qaçdı və Qızmonçokun tanış səsini eşidəndə dayandı. Geri qayıdıb onu iylədi və fınxırıb ayaqlarını yerə vurmağa başladı, sanki başlarına gələnləri ona demək istəyirdi.
Aktuyakın ikinci dəfə tək qayıtmasının elə belə olmadığını başa düşən Qızmonçok onun üstünə atılıb çapdı. Elə bu vaxt adamlar onu gördülər.
*
O biri ilanların qabağında gedən ana ilan eyni zamanda arxasınca qəzəblənmiş qohumlarının qarşısını almaq istəyirmiş kimi dayanıb başını qaldırdı. Daşların taqqıltısı və tökülən qum-çınqılın yaratdığı səs-küydən başqa, yenicə ortaya çıxan qəribə uğultu yox oldu, ətraf sakitləşdi.
Ana ilan nəyisə hiss edirmiş kimi uçurumun kənarında dayanan adamlara baxdı.
Qabaqlarında qanlı və əzilmiş ilan cəsədini görən ana ilan donub qaldı. Tükü ayağa qalxdı, bədənindən gizilti keçdi keçdi və o, uzun müddət gözünü çəkmədən ona baxdı…
Sözləri çətinliklə tələffüz edən Bektemirdən başqa hamı hər şeyin yoluna düşəcəyi ümidi ilə durub dua oxuyurdu.
Ana ilan indi dönüb qara zolaqlının leşinə tərəf süründü…
Bu zaman Can güllə kimi yerindən sıçradı… İldırım kimi qıvrılaraq cəld adamların arasından keçib onun yolunda dayandı. Yavaş-yavaş onlara tərəf sürünən ana ilan da dayandı.
İnsanlar sanki ayıldılar. Hər tərəfdən:
– Aman Tanrım?!
– Aman Tanrım?
– Can, əzizim? – sakit səslər eşidildi.
Can ilanlarla insanlar arasında dayandı, sanki onları ayırmaq istəyirdi və onun fısıltısı havada əks-səda verdi:
– Şşş..!
İlanlar ordusundan bir neçə ilan ona cavab vermək istəyirmiş kimi başlarını qaldırdılar, lakin analarının reaksiyasını görəndə yenidən yerə “uzandılar”.
Ana İlan və Can bir-birlərinə baxdılar…
Aralarındakı söhbət sanki getdikcə şiddətlənirdi, bədənləri hərdən quyruqlarının ucuna qədər titrəyirdi. Boyunları sağa-sola, irəli-geri fırlandı, sanki qızğın mübahisəyə girdilər…
Çaşqın, özündən çıxan və nə etdiyini başa düşməyən Abılay yalnız oğlu haqqında düşündü: “Mən uşağımı qorumalıyam”. O, silahı götürüb nişan almağa başladı.
Bu zaman yaxınlıqdan Aktuyakın kişnəməsi eşidildi…
Aktuyak tər içində idi. Elə bil gölü üzüb keçmişdi. O adamların arasından keçə bilməyib şahə qalxdı və eləcə dayandı.
Qızmonçok tələsik atdan sıçrayıb yerə düşdü, zənciri yerə atdı və onlara tərəf qaçdı.
Alımkan da özünü atdan aşağı atıb boğuq səsi ilə qışqırdı:
– Qızmonço-o-ok?! Qız mo-nça?! “Ona elə gəldi ki, Qızmonçok çox çətinə düşəcək və ona görə də ona yetişməyə çalışdı, gah yıxılır, indi qalxırdı…
İlanların camaata və Cana yönəlmiş baxışları indi Alımkan və Qızmonçoka tərəf çevrildi.
Bu anda da ilan anası və Can gözlərini bir-birindən çəkmədilər, uzun müddət bir-birlərinə “bağlandılar” və yalnız Qızmonçok onlara çatanda arxaya döndülər.
Çiyinləri titrəyərək, çətinliklə nəfəs alan gəlin ilanların arasından keçərək başından tebeteyi çıxardı. Baş geyimini çıxaran kimi başına dolanan uzun saçları çiyinlərindən aşağı dizlərinə qədər töküldü.
– Qızmonçok?! – insanlar daha da canlandı.
Can başını qaldırıb, bədənini dikəltdi.
Qızmonçok əvvəlcə Cana, sonra ana ilana baxdı və yalnız bundan sonra ətrafdakı qıvrılan canlıları araşdırmağa başladı. İnsanların bu dəfə də nəsə səhv etdiyini anladı. Onların qarşısında bağışlanma diləyirmiş kimi diz çökdü.
Ana ilan da, digərləri də birdən-birə qızı anlayırmış kimi davranmağa başladılar. Və sanki ona tabe olub, ətrafına toplaşdılar.
Bunu gözləməyən Kızmonçok baş verənlərə görə qəhərləndi. Az qala göz yaşlarına boğulacaqdı.
Bu uzun sürmədi…
Qızmonçok geri çevrildi . Abılayın silahı düz onun gözünün qarşısında dayanmışdı!
– Ata? – Qızmonçok pıçıltı ilə dedi və yavaşca başını tərpətdi.
– Get! – Abılay titrəyirərək ətrafına baxdı.
-Gözlərim görməsin səni. Get! Onları da özünüzlə apar..! Bunların hamısını da götürüb apar!
Qızmonçok Abılayın yanında duranlara baxdı. Ancaq heç kimin üzündə və gözlərində ona qarşı hər hansı bir hərarət görmədi. Hamısı ona səssiz və laqeyd baxırdılar, sanki bütün ilanları özü ilə götürərək buradan getməsini istəyirdilər, yalvarırdılr, tələb edirdilər.
Qızmonçok udqunaraq yavaş-yavaş onun boğazına yığılıb, ilişib qalmış qəhəri udqundu.
İnsanların Qızmonçoka qarşı dözülməz nifrəti onu bu ayaqsız, qolsuz canlılarla birlikdə getməyə vadar edirdi!
Bütün bununla bərabər, bir zəif, hiss olunmayan, kiçik bir sevgi Qızmonçoku ayaqda tuturdu! Bu sevginin kimdən və haradan gəldiyini də bilirdi. Bu, Alımkanın ona olan sevgisi idi! Amma Qızmonçokun hiss etmədiyi başqa, daha qeyri-müəyyən, sayrışan sevgidən hələ xəbəri yox idi…
Qızmonçok onun ayaqları altında hərəkət edən ilanlara, adamlara baxaraq narahat halda titrəyən Cana baxdı!
Ayaqları və qolları olmayan məxluqlar Qızmonçoka rəğbətlərini bildirdilər. Onu sevdiklərini və insanların sərt və ədalətsiz rəftarına qarşı onun müdafiəsinə qalxmağa hazır olduqlarını açıq şəkildə bildirdilər. Onlar onun qarşısında dayandılar, sanki hər an döyüşə atılmağa hazır idilər. Qızmonçok yerdə uzanmış Bektemirə baxdı:
-Bektemir?..- dedi.
Başını güclə qaldıran Bektemir nə baş verdiyini görə bilmirdi, Eşitdiklərinin, gördüklərinin yuxu, yoxsa reallıq olduğunu anlaya bilmirdi. Onun gözlərində hər şey bulanıq və qarışıq şəkildə baş verirdi.
Onun aydın eşitdiyi tək şey bu idi: – Get get! Get! – mənim atam.
Gözlərini daha geniş açıb ətrafını daha aydın görmək istəyirdi.
Qızmonçokun görünüşünü çətinliklə görüb:
– Qızmonçok?
Qızmonçok ərazini dolduran ilanlar arasında olduğuna görə o ona ilan kimi görünürdü. Bir anda ona elə gəldi ki, dünənki qara zolaqlı kimi atasının üstünə atılacaq. Daha sonra bir anda ona elə gəldi ki, ilanlar Qızmonçoku əhatə edib ona əzab verməyə başladılar.
– Ata, vur! – Bektemir güclə qışqırdı. – Öldür, ata!
Abılay oğlunu səhv başa düşərək silahı Qızmonçoka tuşladı və daha da silkələməyə başladı.
Bu halda:
-Yox-o!!! – göz yaşlarına qarışmış qadın səsi eşidildi. – Atma!
Bir az aralıdan Alımkan onlara tərəf qaçırdı. Onun yaylığı açılıb düşmüşdü və saçının iki hörükləri görünürdü. O, başını itirmiş halda bir az qaçdı və bir qədər aralıda yerə yıxıldı.
– Xala-aa?! – qız qışqırdı.
Ətrafa bir səssizlik çökdü. Hamı Alımkanın ayağa qalxmasını gözləyirdi. Lakin qadın yıxıldığı vəziyyətdə uzanaraq qalmışdı…
Qızmonçok qaçaraq Alımkanın yanına gəldi, onun hər iki çiynindən tutub qaldırmağa çalışdı. Ancaq qadının bədəni letargik durumda idi və heç bir həyat əlaməti yox idi!
Qız camaata baxdı.
Abılay övladını qorumaq üçün hələ də silahı aşağı endirmirdi, gah gəlinini, gah da ilanları nişan alırdı.
Tanırbay və İşenbay onun arxasında, oğlanlar isə Mukanın arxasında dayanmışdılar. Heç biri yerindən tərpənməyəcəkmiş kimi dayanıb durmuşdular.
Qızmonçok tələsik ətrafa sürünərək ətrafa yayılan ilanlara, onların arasında olan ana ilana və onun yanında sürünən Cana:
– Çıx get! – deyə qışqırdı. – Tez! Yoxsa sizi tapdalayacam!
Qızmonçokun bütün fikiri Alımkanda idi. Ona elə gəlirdi ki, bütün ilanlar getsə, bütün camaat toplaşıb qaçaraq Alımkana kömək edəcək.
– Gedirsən!? – qız növbə ilə ana ilana və Cana baxdı.
– Xahiş edirəm, gedin. Yoxsa, Alımkan xalam daha da pisləşəcək!
Az sonra insanlar bütün ilanların kənara çıxıb harasa sürünərək getdiyini gördülər. Abılay hələ də əlində tüfənglə dayanıb ilanları nişangahda saxlayırdı.
İlanlar gözdən itən kimi adamlar sanki yenidən nəfəs aldılar. Bəziləri hələ də buranı necə tez tərk etmək barədə düşünməkdə davam edirdi. Adamların belə vəziyyətini görən Kyzmonchok:
-Ata?!..-deyə tələsik dedi. – Alimkan xalaya kömək edin?..
Heç kim ona fikir vermədi, sanki onu heç kim eşitmirdi, görmürdü. Camaat Bektemirin uzandığı at çulunu dörd tərəfdən qaldırdılar və bu iki qadının yanından keçib kəndə tərəf getdilər.
– Mənə kömək et, ata?! – yalvaran Qızmonçokun səsi zəifləməyə başladı.
– Mukan? Ata? Chintemi-ir?
O, diz çökərək hər iki tərəfdən keçən insanlara baxıb yalvarırdı, bibisi üçün xahiş edirdi:
– Xalanızı da özünüzlə aparın? tərk etməyin?! Mənim xalam…
Artıq heç kim ona fikir vermirdi. Onun ətrafından ötüb keçdilər…
Gedənlər uzaqlaşanda gəlin qalxıb bir qədər də onların arxasınca getdi. O, uzun müddət onların arxasına baxdı və tədricən səsi tamamilə kəsildi və pıçıldadı:
– Xalamı götürün!?…
O, hələ də adamların dalınca baxırdı. Artıq onların siluetləri görünməyəndə, o, çətinliklə ayaq üstə qalxdı və geri döndü.
Alımkanın cansız bədəninin yanında Can…
Qız özünü dalğanın üzərində üzən kimi hiss etdi. Ayaqlarının altında yerin titrədiyini hiss etdi. Gözləri qaraldı, başı fırlanmağa başladı.
Göydən yağan soyuq yağış damcıları onun üzünü, boynunu yuyub sinəsindən aşağı axmağa başladı.
Yaxınlıqda, başının üstündə ildırım çaxdı.Özünü güclə saxlayan və nə baş verdiyini belə dərk etməyən Qızmonçok depressiyaya düşmüş, yorğun və əzgin vəziyyətdə idi, hətta kirpiklərinə və gözlərinə belə güclə hakim ola bilirdi. Ayaq barmaqlarından sinəsinə qədər kəskin soyuğun onu necə bürüdüyünün fərqinə belə varmadı. Hiss etdiyi yeganə şey bütün bədəni titrəyərək necə yıxıldığı idi.
Tezliklə buzlu külək yıxılan qızın paltarını və paltarının qollarının ucunu fırlatdı. Onun yanında dövrə vurub gücləndi, sıxlaşdı və bir müddət sonra şiddətlənərək burulğana çevrild. Burulğan bir anda çıxıb gedən insanların ardınca getdi…
*
Əvvəllər olduğu kimi yenə bir fırtına gəldi. O, boz təpənin üstünü cızdı və dağıtdı, bütün toz torpağı göyə qaldırdı. Gurultu, nəriltilili şəkildə sanki təlaş, həyəcanla getməyə başladı. Son vaxtlar tərtəmiz olan ətraf birdən bomboz və toz torpaqla bir oldu. Yenicə aydınlaşan səmanı qara buludlar bürüdü və gündüz qaranlıq çökdü. İldırım guruldadı, şimşək çaxdı və dolu ilə qarışıq güclü yağış başladı.
Hər tərəfdən atların kişnəməsi, itlərin hürüşməsi eşidilirdi. Və qasırğa Bektemiri aparan insanların bir addım da atmasına imkan verməyərək onların yollarını bağladı.
Başlarını qaldıra bilməyən, güclə yeriyən insanlar əlləri ilə gözlərini örtməyə başladılar. Bektemiri ortalığa qoydular, bir-birinin qoltuqlarından tutaraq bir dairədə durdular.
Bu zaman onlardan bir qədər aralıda göydən yağan və birdən-birə çıxan burulğanı gördülər. Yerində çox sürətlə fırlanan burulğan-tornado indi onlara yaxınlaşırdı…
– Aman Tanrım! Aman , Allah? Qullarını qoru?!
– Mərhəmətli və qüdrətli Allahımız. Qullarınızı gələn bəladan qoru… – bir-birinin ardınca Allaha dua etməyə başladılar.
Sürətlə fırlanan burulğan qruplaşmış insanlara yüngülcə toxundu və səmaya qalxdı. Burulğanın içərisində bir neçə insan ayağı və qolu göründü və dərhal da gözdən itdi.
Ətrafı saran qumdan insanlar başlarını qaldırıb yuxarı baxa bilmirdilər. Kimisi arxası üstə yıxıldı, kimisi üzü üstə yıxıldı, Abılay oğlunu bərk-bərk qucaqlayaraq yerdə uzandı.
Burulğan yüksəldikcə səs-küy tədricən azaldı və ətraf sakitləşməyə başladı.
Qasırğanın “quyruğu” ağ ilan kimi qıvrılır, yerdən güclə qalxır, daha da yüksəlirdi. İnsanlar isə qasırğanın kəndin kənarında qocaman çinar kimi qanadlarını, budaqlarını açmasına baxırdılar. Yalnız o, dağa “dırmaşıb” gözdən itəndə insanlar sanki özlərinə gəldilər. Hər şeyin yerində olub-olmadığını dəqiqləşdirmək üçün bir-birlərini saymağa başladılar.
Bir anda Abılay:
– Oğlum, oğlum, hardasan?! – onun uca səsi sükutu pozdu. Bəziləri ortada sıxılmış Bektemirə baxdı. Amma o, hərəkətsiz uzanmışdı.
– Çintemi-i-ir?! – Abılay səmaya baxdı, qollarını açıb yenidən bağırdı.
– Ata, mən buradayam! – atası anında arxadan gələn səsə doğru çevrildi. Oğlunu görən Abılay sevincdən ağladı.
– Kim yoxdu? – deyə Tanırbəy soruşdu.
– Asan?! – Bu an Kəsənin qırıq səsi eşidildi. – Oğlum görünmür?! Hanı?!
Yalnız bundan sonra insanlar ən kiçiyi olan Asanı qasırğa apardığını bildilər. Onlar burulğan istiqamətində göyə baxdılar.
Kəsən dizləri üstə oturub başını yerə salıb ucadan Allahı çağırırdı.
– Alimkanı tərk etməməliydik! Niyə onu özümüzlə aparmadıq?! – Bayaqdan bu haqda düşünən, lakin gözünə yığılan yaşları buraxmamaq üçün dodağını dişləyib yeriyən Kəsən artıq özünən içdən əzab verirdi. O, sadəcə yerdə yatan zavallı qadının cəsədinin ətrafında keçib getdiyinə hirsli və həm də kədərli idi. Amma indi o, sanki bütün dünyası çökmüş kimi bağırırdı.
– Kaş onu özümüzlə aparsaydıq, tərk etməsəydik?! Ya Rəbb! İndi nə edim? Oğlum, oğlum! İndi neyləyim?..
Bu anda onlardan biri səs çıxarsa, güclə dayanan kütlə iki yerə parçalana bilərdi. O, çoxdan içində Abılaya qəzəblənmişdi. Çünki getməzdən əvvəl: -Alimkana kömək etməsəm, onda mən necə şəfaçıyam? Bunu hətta Tanrı da istəməz, elə deyilmi? – deyə Abılaydan soruşdu. Abılay isə buna etiraz etdi və cavabında: “Belə çirkin və rəzil insanlara kömək etmək günahdır!” -dedi. Kəsən cavan olanda xəyal edirdi ki, kaş Alımkan mənim həyat yoldaşım olaydı?” Ancaq utancaqlığına görə gecikdi və başqasının onu aparmasına imkan verdi. Bəs o, hələ də ürəyində yaşatdığı ilk məhəbbətini belə bir məqamda necə tərk edə bilərdi? Getməmişdən əvvəl heç olmasa ona su verə bilərdi! Bu nədi, taleyin acı oyunumu !
Alımkan dili tutulub lal olanda da ürəyi sıxıldı! Ona görə də başqa kəndlərə gedib onu sağaltmaq üçün yol axtarırdı! Alımkanın sağaldığını, nitq qabiliyyətini bərpa etdiyini eşidəndə o qədər sevindi ki, özünü göyün yeddinci qatında hiss edirdi!
Yol boyu bunları düşünən Kasen hər dəfə Qızmonçokun kömək istəyən zəif səsini eşidəndə hər şeyi atıb, dönüb geri qaçmaq istəyirdi, balaca uşaq kimi! Ancaq qorxurdu ki, camaat ona satqın damğası vurub lənətləyəcək, kişilər isə onu öz çevrələrinə qəbul etməyib uzaqlaşdıracaqlar! Onun gənclik sevgisindən, ona münasibətindən xəbəri olanlar sabahdan söz-söhbətlərə başlayacaqlar. Bu halda onsuz da pis və qorxunc arvadı onun qanını içəcəkdi!
Bütün bunlardan başqa Kəsən gözünün qabağında oğlunu da itirdi. Baş verən bu hadisələrə dözə bilməyib yerə uzanıb yeri qucaqladı və balaca uşaq kimi hönkürtü.
Abılayın başçılıq etdiyi kişilər nəinki nə deyəcəklərini bilmirdilər, hətta nə edəcəklərini də bilmirdilər. Bir-birlərinə baxaraq səssiz-səmirsiz dayandılar.
Oğlanlardan biri göyə baxaraq dedi: “Bu, Qızmonçok xala və ya Can olmalıdır…”. – Quyruğu ağ ilan kimi idi? Siz də gördünüzmü?
– Kəsən qardaş, özünə gəl! – Mukan yerdə uzanmış şəfaçının belindən tutdu. – Asanı da tapacağıq! Siz Bektemiri götürüb kəndə enin. Biz isə onun arxasınca gedəcəyik.
Onun sözləri sanki hamını inandırmışdı.
-Mən getməliyəm? – Kəsən ayağa qalxdı. – Oğlumu axtarmalıyam?
– Yox! – Abılay titrədi. – Mənim uşağım bu vəziyyətdədi, nə danışırsan sən, hara gedirsən,ay axmaq?! Onu necə tərk edə bilərsən, bu vəziyyətdə qoyub hara gedirsən, hə?!
Kəsən hirsindən titrəməyə başladı:
– Ay, ay camaat, bu nə danışır, hə?! Sizin uşağınız uşaqdır, mənimki isə uşaq deyil, bunu demək istəyirsiniz?! Burada yaşına görə sənə hörmət edirəm, səni eşidirəm , kömək etməyə çalışıram, amma buna bax! Yəni gərək uşağımı bəlada,çətinlikdə qoyub səninkinə kömək edim?! Maraqlı çıxır, nankorluq deyilmi bu?!
– Nə, nə?! Nə dedin?! Kim nankordur, hə?!
Onlar bir-birinin yaxasından yapışdılar, bir-birinə o qədərbyaxınlaşdılar ki, az qala vuruşacaqdılar.
– Bəsdirin, dayanın! – Tanırbay onların arasında dayandı. – Onsuz da başınızın üstündə dərd, bəlanın yarandığı halda niyə bir birinizi təhqir edirsiniz? Düşünüb düzgün qərar verək, kişilər?! Hirsinizi başqa şeyə saxlayın. Dayanın!
– Kəsən dayı, sən də get. Tezliklə Asanı tapıb sizinndalınızca gələcəyik. Qasırğa çox da böyük deyil, məncə uzağa getməyib. Orda bir dağ var, elə deyilmi, dağ qoymaz qasırğa uzağa getsin. Sındırmış olacaq… – Mukan inamını artıraraq dedi. – Get!
Bundan az sonra piyadalar dəstəsi iki yerə bölündü, qocalar Bektemiri götürüb kəndə doğru apardılar. Və Mukanın başçılıq etdiyi dəstə Asanı axtarmaq üçün dağın səthi ilə hərəkət etməyə başladı.
*
Alımkanın yanına qona bilməyən keçəl leşyeyən quzğunlar Qızmonçok tərəfə uçdular.
Can ümidsizliyə qapılmışdı. O, o qədər ayıq-sayıq idi ki, sanki hər an yuxarıya uça bilərdi. Can Alımkana baxıb Qızmonçoka tərəf süründü.
Yenicə yerə enən və hələ qanadlarını yığmamış quzğunlar ilanı görən kimi hoppanıb uçub getdilər.
Can başını Qızmonçokun çətinliklə nəfəs alan sinəsinə qoydu, onu iylədi, sanki Qızmonçokun ilana çevrildiyini öyrənmək istəyirdi. O, qeyri-müəyyən bir fısıltı səsi çıxardı və quyruğunu yerə çırpdı. Bu fısıltı nə sevincli idi, nə də kədərli.
Onun yuvarlaq başı Qızmonçokun yumruğu boyda idi. O qızın paltarının içi ilə, qoltuğundan girib sonra yaxasından, sonra qolunun ucundan sürüşərək hərəkət etdi.
O, bildi ki, qızın bədəninin yalnız yuxarı hissəsi birtəhər isti temperaturu saxlayaraq həyat əlamətləri göstərir. Bədəninin qalan hissəsi soyuq idi və yenə də Bubu nənənin söhbətini xatırladı…
Dodaqlarını tərpətməsi, pıçıltı ilə danışması və yavaş-yavaş nəfəs alması faktı olmasaydı, elə bilərdin ki, Bubu nənədən siluetdi, kölgədi. Onu dinləyən Asılbek birdən:
– Nənə?! Nə fikrin var?! – diz çöküb Bubu nənənin əllərini tutaraq həyəcanla soruşdu.
– Gözləmək…!
“Hələ deməli olduğum sözü bitirməmişəm” deyən ana başını yırğalayıb Asılbekin yerinə keçməsini gözlədi və ondan sonra səbir tələb edirmiş kimi bir anlıq susdu. Bunu anlayan Asılbek o qədər qorxdu ki, bəlkə Bubu nənə qalanını deməsinndeyə düşündü. Onun yalvaran baxışlarında yaxşı bir nəticə eşitmək istəyi, hekayənin sonunu gözləməsi vardı.
“Bu sirri içəridə möhkəm saxlamalısan” deyən vaxt yetişdi, Asılbek sakitcə oturanda ana yenə mızıldanmağa başladı.
Elə bu vaxt yaxınlıqdan “şirp” səsi eşidildi, nənə qapalı gözlərini açdı, diqqətini topladı:
– Orada kim var? – deyə soruşdu, sanki başqasının onların sözlərini dinləməsindən şübhələnirdi.
Asılbek ətrafa baxdı:
“Heç kim yoxdur, nənə” dedi.
Nənə yavaş-yavaş başını tərpətdi və bir müddət susdu:
“Deməli, səbəb odur ki, Qızmonçok və ilan…” deyə davam etdi və sanki kimsə onu boğurmuş kimi dayandı, qolları və ayaqları titrəməyə başladı.
Asılbek cəld ayağa qalxdı, nənəsinin başını qaldırdı və yaxınlıqdakı stəkandan su içirtməyə başladı. Yalnız bundan sonra qarı özünə gəldi və dərindən nəfəs aldı , “nağıl” danışmağa vaxtı çatdıra bilməyəcəyindən qorxaraq tələsik davam etdi:
– Budur, oğlum… Qızmonçokun insanlara, eləcə də insanların Qızmonçoka olan inamı, məhəbbəti və sevgisi ona su və hava qədər lazımdır. Bil ki, bunsuz o, sabahı görməyəcək. Bütün bunların itirildiyi gün o, ilana çevrilə bilər. Bunun mahiyyəti qeyd etdiyim hekayədə, danışdığım nağıldadır. Bunun üçün nə sən, nə də qız günahkar deyilsiniz. Yalnız qızı təcriddən və ruhunda tənhalıqdan qoruyun. Onu insanlara yaxınlaşdırın və sevgidən məhrum etməyin…
Bunu eşidən təkcə Asılbek yox, Can da titrədi. Amma nənənin bu sözləri ilanın xoşuna gəldi. Sonra da hər gün Qızmonçokun ilana çevriləcəyi günü gözləyirdi. Ancaq tədricən bunun sadəcə bir “nağıl” olduğunu düşünməyə başladı və onu başından atdı.
Asılbek:
– Nənə?! – göz yaşlarına boğuldu.
Anasının taxta dönmüş əlini ovuclarının arasına sıxıb yalvarışlı baxışlarla gözünü çəkmədən ona baxdı.
“Bu barədə heç kimə məlumat verməyin, andı pozsanız, nə siz, nə də onu eşidən adam sağ qalar”. Qızmonçokun isə sənə ehtiyacı var… – yaşlı qadın dedi.
Bu zaman yenidən xışıltı səsi eşidildi – “şirp”.
Nənə bu səsin haradan və kimdən gəldiyini bildi və narazılıqla qaşlarını çatdı…
Onda Can onlardan bir qədər aralıda peyin yığını arxasında gizlənən, uzun müddət söhbətə qulaq asan Alımkanı paltarından tanıdı. O, “nağıl” bitən kimi qaçdı.
Bundan sonra Alımkan niyə susdu? Niyə indi tarlanın ortasında tək cansız uzanıb? Niyə Asılbek və Sirqa Qızmonçoku tərk edərək, onu bu qədər problemin əhatəsində tək buraxdılar? Və niyə bu həyatı belə tez tərk etdilər? Bütün bunların həmin “nağıl”la bağlı olduğuna qərar verdi və bunun gerçəkliyə çevrildiyinə inana bilmədi…
– Bubu nənə? ata? ana? – Qızmonçok dodaqlarını tərpətdi, sanki onun fikirlərini oxudu. – Xala?
Yuxu ilə reallıq arasında, bir-birinə bağlı olmayan iki həyat arasında, iki dünya arasında uzanan Qızmonçokun gözləri önündə və düşüncələrində Bubu nənə, Asılbek, Sırqa, Alımkan və Can obrazları peyda oldu.
İlan bilmirdi ki, yaddaşında olan o əhvalat və düşündükləri hər şey qıza aralarındakı əlaqə vasitəsilə ötürülür.
– Xala? – Qızmonçok sızladı.
Özünə gəlmiş kimi Alımkana baxdı.
Qadının cansız bədəninə doğru qarğalar uçmağa başladı.
Jean ümidsizliyə qapılmışdı.
Özünü toplayıb Alımkana tərəf süründü.
Qızmonçok ucadan inlədi. Çünki ilanın getməsi ilə Bubu nənənin “nağılı” da yoxa çıxdı.
“Bəs sonra nə oldu?..” deyə həyatla ölüm arasında qaldığını hiss edən qız düşündü.
– Can? ata? – o, hamını çağırıb, davam etmək və həmin hekayənin davamını öyrənmək istəyirdi. – Ana?.. Xala?
Lakin bu anda onlar yox, hansısa anlaşılmaz, tanış olmayan kölgələr, tanış olmayan sensasiya, tanış olmayan bir aləm onu əhatə edib harasa dartmağa başladı. O, sanki göylə yer arasında asılmış kimi titrəyərkən, vaxtaşırı görünən naməlum bir işığı da gördü. Amma onun kim olduğunu və nə olduğunu bilə bilmədi.
– Sən kimsən? – fikrində soruşdu.
Onun yaxınlaşmasını istəyirdi. Müəmmalı zülmətdən sanki həyatın nəfəsi çıxırdı, ruhu qızdıran hərarət. Bu qaranlıqdan günəş şüaları kimi Qızmonçokun sinəsinə nazik hörümçək torları tək düşdü, sanki onun üçün vasitəçilik edib soyuq dünya ilə mübarizə aparırdı… Görünürdü ki, bu, insan kimi hiss olunsa da, Həyatın özüdür.
– Bu kimdir? ata? ana? – Kızmonçok soruşdu. – Bektemir?.. Can?
Yox. Və onlar da etmirlər.
– Xala?
Yaxınlıqda xalasının kölgəsini gördü. Amma o da soyuq idi, ağ, isti işıqsız idi…
*
Təpəyə çıxan kimi Asanı tapacaqlarını gözləyən gənclər məyus oldular.
Buralar bomboş idi, sanki burada heç nə olmayıbmış.
Uşaqlar bir-birinə baxdılar.
– İndi harada axtaracağıq? – Kalıs üzgün səslə soruşdu.
Cindi-Çap Mukanın gözləri qarşısında tam açılmışdı. Axtardıqlarının orda olduğunu güman edib ürəyi sıxıldı.
– Gəlin gedək! – dedi, hara gedəcəyini bilirmiş kimi yola başladı. Sonra oğlanlardan biri:
– Qasırğa! – qışqırdı.
Oğlanın barmağının göstərdiyi tərəfə baxdılar.
Deyildiyi kimi, Cindi Çap yolunda bir qasırğa gəzirdi.
– Bu duman deyil? – uşaqlar düşündülər.
Mukan durbinlə baxdı:
“Xeyr…” ümidsiz əhval-ruhiyyə ilə dedi.
– Hələ də burulğandadırsa, yazıq Asan mütləq həyatda deyil! – Kalış da öz fikrini bildirdi.
– Gəlin gedək! Daha sürətli!
Lakin nə qədər qaçsalar da, qasırğaya yetişə bilmədilər. İlk baxışdan elə bil eyni yerdə idi, amma yaxınlaşdıqca, getdikcə nədənsə daha da uzaqlaşırdı.
Oğlanların ən kiçiyi, ən zəifi Esen yıxılıb qalxmağa davam edirdi. Amma bir anda yıxıldıqdan sonra daha ayağa qalxa bilmədi.
Uşaqlar onu qoyub orada uzaqlara getdilər, həmişəki kimi ayağa qalxmasını gözləyirdilər. Lakin o ayağa qalxmadı və onlar geri qayıtmalı oldular.
– Ulan, onunla qal! – Mukan yorğun halda uzanmış Esenin əllərini sıxaraq dedi. – o daha gedə bilməz. Özünə gələndə aşağı düşün.
– Onu qocaların yanında qoymalıydıq! – Ulan maraqlı bir fikir söyləyirmiş kimi dedi.
Mukan qasırğaya tərəf baxdı:
– Gəlin gedək!
Qabaqda gedən iki oğlan bir anda pis bir şey görmüş kimi bir anda dayandılar.
Çünki onların qarşısında indicə dayanmış burulğan sanki dərəyə “düşmüş” kimi yoxa çıxdı.
Ulu babası eyni olan Asanla bir həyətdə böyüyən Qalıs yumruqlarını yerə vurub bağır mağa başladı.
– Kalıs? – Mukan əlini onun çiyninə qoydu. – Dözümlü ol, dostum.
-Necə?! – Kalıs ulayırdı. – Onu qucağımda gəzdirmişəm. Onunla oynatmışam. Çiynimdə gəzdirmişəm. O hələ heç böyüməyib?!
– Nə edək?..
– Bu yaxınlarda o mənə ilk dəfə bir qıza necə aşiq olduğunu söylədi?! Niyə?! Bu necə ola bilər, hə?! Niyə günahsız insan başqasının əməlindən əziyyət çəkməlidir?! Niyə Çıntemir yox, Abılay?! Niyə günahsız uşaq?! Qızmonço-o-ok?! Niyə ona belə etdin, hə?!
– Qalx, – Mukan diz üstə çökmüş Kalısın qoltuğundan tutub yuxarı çəkdi, – qarıldama qarğa kimi. Biz hələ də Asanın necə olduğunu bilmirik. Qalx, baxmalıyıq!
– Harada?! Cindi-Çapda?! Dərənin dibində?! Yoxsa onu yerin o biri ucuna aparıb? Oraya gedib-gələcəksən?!
Əsəbiləşən Kalıs, qismən istehza ilə gülümsədi və gözlərində yaşla qışqırdı:
– Onu necə axtarmağı təklif edirsən, hə?!
– Nə edəcəksən?! – indi Mukan da qışqırırdı. – Elə danışırsan ki, elə bil hər şeyi mən qurmuşam, elə bil hər şey mənə görədir!
Kalsın özünə gələn kimi göründü.
– Yaxşı! – Mukan ciddi şəkildə dedi. – Sən burada otur, dincələndə kəndə enib dualarla məni gözlə! getdim.
Mukan inamla və qətiyyətlə qasırğanın “aşağı düşdüyü” tərəfə getdi.
Başını aşağı salıb oturub ulayan Kalış nə vaxtsa göz yaşlarını silib Mukanın arxasınca getdi…
Yanan, nəfəsi kəsilən Mukan uçurumun kənarında dayandı.
Qarşısında kainatı ələ keçirmək istəyən əjdaha kimi ağzını açan nəhəng bir dərə dayanmışdı… İndi o səhv bir addım atsa, düz dərəyə düşəcəkdi.
Ancaq durbinini gözünün üstünə gətirib Asanı o əjdahanın ağzında,dərənin dibində görməyə çalışdı. Gördüyü hər yerə baxırdı, onu aşağıda görmək ümidi və ya ümidsizliyi ilə axtarırdı.
İçəridəki kölgə dərinləşdikcə qalınlaşır, dibi isə zifiri qaranlığa çevrilirdi. Birdən onun uzun müddət aşağı baxmaqdan başı gicəlləndi.
Ona yetişən Kalıs:
– Nə?! – nəfəsi kəsilərək soruşdu: -Nə var, nə görünür?!
Mukan susdu. O, sanki bütün kainata baxırdı.
Nə qədər baxmaq istəməsə də, yenə də Alımkanla Qızmonçokun qaldığı səmtə də baxdı.
İki qadın ayrı ayrı yerlərdə uzanmışdılar.
Onların arasında nə edəcəyini bilməyən Can də vardı…
Durbini onlardan uzaqlaşdırdı və bir anda Mukan bilmədi hara baxsın, dayandı…
– Nə oldu?! Tapıldı?! – Kalıs bunu görüb soruşdu. – Danış görək!
Durbini Mukanın əlindən aldı.
*
Asanı külək ayıltdı.
Külək məqsədinə çatmış kimi yavaşıdı və dayandı. Amma yenə də bir müddət sonra onu təpətməyə, paltarına, üzünə üfürməyə başladı…
Qasırğa aparmasından tutmuş, Qızmonçokun axtarışına getmələrinə qədər hər şey ona yuxu kimi görünürdü. Gözlərini açmadan uzanmışdı, sanki yatmaq istəyirdi.
Qızmonçoku xatırladı.
Sakinlər həmişə Qızmonçok haqqında ehtiyatla danışırdılar. Xüsusən də müxtəlif söz-söhbətləri müzakirə edirdilər, hansı ki,bu söz söhbətləri özləri başlamışdılar. Bütün bunlara baxmayaraq, Asan ondan 3-4 yaş kiçik olsa da, yeniyetməlik illərindən qıza qarşı hissləri var idi.
Ancaq qızı görmək, hətta yaxın olmaq istəməsinə baxmayaraq, bunu edə bilməmişdi. Sadə görünsə də, bu fürsət ələ düşməmişdi. Bəzən oğlanlar bir yerdə oturub bu qızdan danışırdılar. Onlardan biri onun haqqında artıq əskik fikir söyləsə, pis söz desə, dava edərdi.
Bununla belə, o, bilirdi ki, onların hamısı həqiqətən də bu sirli qızı görmək istəyirlər.
Hamı həqiqətən də Kyzmonchoku yaxından görmək istəyirdi. Buna görə də Asan:
– Asılbek dayının evinə gedib qızına baxaq? – Onun təklifini heç kim rədd etməzdi. Sanki hamı bunu istəyirdi:
– Gəlin gedək!
– Bəs necə?! – yerlərindən atıldılar. İndi əvvəlki döyüşü davanı unudub uşaqlar birləşirdilər, Asılbək dayının evinə girmək üçün müxtəlif hiylələr və üsullar tapırdılar və tələsik və əyri üyrü addımlarla gedərdilər.
Başqalarını bilmirəm, Asanın yol boyu ürəyi həmişə döyünür, nədənsə soyuq tər basırdı. Təsadüfən Qızmonçokla qarşılaşacağından qorxurmuş kimi, daha güclü və xüsusi görünməyə çalışırdı, irəli getməyə başlardı. Belə yürüş dəfələrlə təkrarlansa da, onlar Qızmonçoku yalnız bir dəfə görə bilmişdilər.
Bir dəfə yenə Qızmonçokun dalınca getmişdilər. Uşaqlar qapının qabağında həyətdə pıçıldaşıb qışqıraraq eyni vaxtda iki yerə bölündülər. Çiyinlərində iki vedrə su daşıyan bulaqdan gedən qız uşaqlara belə baxmadı, sadəcə onların arasından keçərək həyətə girdi.
Qızın arxasınca baxan oğlanlar özlərinə gəlməmiş Asılbek evdən çıxdı:
– Burada nə edirsən?! Dağılın! Tez olun! Oh, əclaflar! – onları daşla vurmaq istəyirmiş kimi yerə əyildi.
Asılbek Qızmonçokun kənd oğlan və qızları ilə oynamasını, ünsiyyət qurmasını istəsə də, bunun mümkün olmadığını başa düşürdü. Çünki Qızmonçoku həşəratlardan belə qoruyan ilanın övladının bu gün və ya bu gün olmasa da, başqa bir gün uşaqlara zərər vuracağından qorxurdu.
Uşaqlar bunu başa düşmədilər. Onlar ilan haqqında haradan bilə bilərdilər? Hər dəfə dabanlarına tüpürüb qaçırdılar. Uzağa qaçaraq Asılbəyi təhqiredici sözlərlə daşa almağa başladılar. Amma bunu tez unudub dayana bilməyib Qızmonçokun gözəlliyindən danışmağa başladılar. Bolot:
-Hey, onun belə kirpikləri var-dedi və kirpiklərini əlləri ilə göstərir, sanki onları uzatır, bükür.
– O qədər uzun boynu var, görmüsən?
– Bəs onun üzü qar kimi bəyazdır, bunu deyin?
– Hey. Bilirsən nə oldu? Onun ətəyi əlimə toxundu!
– Oh, yalançı!
– And içirəm! Bu doğrudur!
Belə anlarda Asan bütün oğlanlara Qızmonçoku qısqanırdı. Onun neçə dəfə Qızmonçokun yanına gəldiyini, onun üçün necə mahnı oxuduğunu, Qızmonçokun onun alnının tərini sildiyini, təbəssümlə onun üzünü yumşaq sığalladığını, Asılbek dayının buna etiraz etməməsindən danışaraq onlara bir növ yanıq verir, paxıllığını oyatmağa çalışırdı. . Asan yuxularında yaşadığı bütün “nağılları” reallığa çevirərək paylaşırdı. Uşaqlar ağzını açıb onun danışığına qulaq asırdılar. Əvvəlcə hamı ona inanırdı, buna görə də oğlanlar arasında onun nüfuzu yüksək idi.
Qızmonçoku təkcə oğlanlar deyil, kəndin qızları da, ümumiyyətlə, hamı ilk dəfə Bubu nənənin dəfnində gördülər. Elə o vaxt da Asılbek, Sırqa və qızları axırıncı gəlib, tələsik birinci onlar çıxıb getdilər. Bundan sonra insanlar Asılbekin ailəsinə daş atanda Kızmonçoku gördülər və kəndi ilan dəstələri bürüdü.
Həmin payızın sonlarında Qızmonçokun Bektemirlə evləndiyini bilən Asan ümidsiz halda evdən demək olar ki, paltarsız qaçdı. Evdən, kənddən uzaqlaşdıqca daha çox ağlayır və nəhayət təngnəfəs olanda, yeriyə bilməyəndə dayanırdı. Özü də nədən, kimdən incidiyini anlamırdı. Və yalnız çox soyuq olandan sonra evə qayıtdı. Əvvəlcə “Abılay oğlunu Qızmonçokla evləndirəcək” şayiələrinə inanmadı. Lakin valideynlərinin nişan məclisinə dəvət olunduğunu biləndən sonra qəm-qüssəyə qərq oldu. Abılayın evindən qayıdan valideynləri Asanın ağrıdan inildədiyini, bədəninin od kimi isti olduğunu gördülər.
Qızmonçok kiminsə arvadı olduqdan sonra o, artıq özü üçün qərar verdi: “Hər şey bitdi və mən onu əldən verdim!” Lakin ilk, məsum hisslərinin, ürəyində qalan qısqanclığın qığılcımları Qızmonçokun əlləri ilə tökdüyü çayı ilk içdiyi gündən yenidən parlamağa başladı. Onun evlənməsinin üstünlüklərindən biri də o idi ki, Qızmonçok artıq heç kim üçün sirr deyildi və heç kimdən gizlənmirdi. Hamı bilirdi ki, bunun yeganə səbəbi onunla böyüyən və uşaqlıqdan onun “mühafizəçisi” olmuş ilanın getməsidir. Üstəlik, o, indi normal bir ailənin üzvü olmasından məmnun idi.
Bütün bunlarla yanaşı, gəlin gələndən bəri Abılayın evi həmişə “gəlini görmək” adətini bəhanə edərək təkrar-təkrar gələn müxtəlif yaşlı qonaqlarla dolurdu. .
Onların arasında gənclər də var idi. Onlar Qızmonçokun tökdüyü çayı içib heyrətlə oturub təzə xalanın hər hərəkətinə baxdılar. Hətta Asan Qızzmonçoka baxarkən “dondu”. Uşaqlar isə onu dirsəkləri ilə buraraq “oyada” bildilər. Bu, oğlanların ona lağ etməsinə səbəb oldu.Bundan sonra Asanın xasiyyəti, vəziyyəti dəyişdi, fikirə qərq olurdu, beləcə depressiyaya düşdü. O, müxtəlif bəhanələrlə Çintəmirə baş çəkməyə gedib, ondan bibisi haqqında soruşur, onun haqqında eşitdiyi hər sözü ürəyinə alır, yuxularında onları nağıla çevirirdi.
Qızmonçokun yoxa çıxması ilə bağlı dünənki xəbər onun ruhunu darmadağın etdi! Nə edəcəyini bilmirdi, özünə yer tapa bilmirdi… Camaata qoşulub Bektemiri axtarmağa getsə də, fikrində yalnız bir şey var idi: “Yazıq hara getdi? Bəlkə ilanların yanına getdi?
Hə bəs sonra nə oldu?
O, yerə uzanmışdı, onun üzünə qum və çınqıllarla “döyən” küləyə hirslənirdi. Küləyin onu nəinki itələyib çəkdiyinə, həm də keçmişin, sevgilisinin şəkillərindən həzz almasına imkan vermədiyinə lap qəzəbləndi. Neçə dəfə üzünü gizlətmək, böyrü üstə yuvarlanmaq istədi, amma hiss edirdi ki, gözünü qırpsa belə bütün fikirlərini itirəcək. Ona görə də yerindən tərpənmədi, əksinə, gözlərini daha da bərk yumdu və sonra baş verənləri xatırladı…
Sonra… Hə təsəvvür etdi ki, Qızmonçok ilanlar dəstəsinin əhatəsində necə əzəmətlə, onların kraliçası kimi oturub… Abılayın necə ağır ağır nəfəs aldığını, qorxudan titrədiyini, qoşa lüləli tüfəngini əlində sıxıb ilanlar ordusunu nişan aldığını, Qızmonçoku nişan aldığını.. Sonra Alımkanın haradansa peyda olub huşunu itirərək yıxıldığını xatırladı… Sonra Qızmonçokun gözləri yaşla Alimkanın başını qaldırıb qışqıraraq kömək istəməsini xatırladı.
Tezliklə ilanlar dağa “dırmaşdılar” və orada gözdən itdilər…
Bunu gözləyən insanlar yalnız bundan sonra dərhal Bektemiri götürüb kəndə tərəf getdilər, Alımkanın cansız cəsədini uzanmış vəziyyətdə orada qoydular və buna fikir vermədilər. Onun yanında oturmuş Qızmonçokun ətrafında dolanıb adlayıb keçdilər…
Neçə dəfə camaatın arasından qaçıb ona kömək etməyə çalışdı. Amma hər dəfə insanlar tərəfindən etiraz edilməkdən qorxaraq dayandı. Atasına, qardaşına və başqalarına şəfqət və mərhəmət dilədi. Onun hərəkətlərini görən atası onun əllərindən tutub sıxdı, sanki: “Sakit ol!” Bununla belə, Asan atasının gözünün küncündən kiçik bir yaş axdığını görəndə təəccübləndi…
Arxasına dönüb adamların dəstəsindən ayrılaraq qaçmaq, Qızmonçokun yanına qaçmaq istəyirdi. Amma o, atasından və ətrafındakılardan qorxurdu. Ürəyi acizliyindən yanır, göz yaşlarını başqalarından gizlədərək yeriyirdi…
– Ayıbdı, o, artıq böyük oğlandır, amma ağlayır! – atası rişxəndlə dedi və niyə ağladığını anlamasa da, “Çox güman ki, Bektemirə rəğbət bəsləyir, ya da yəqinki nədənsə çox qorxurdu…” – atası fikirləşdi.
Məhz o vaxt boz, iri burulğan onların yolunu kəsdi və bir addım da irəli getməyə imkan vermədi… Sanki gözəgörünməz daş divara ilişdilər, irəli gedə bilmirdilər. Bu azmış kimi külək də onları burulğanın içinə çəkirdi. Onlar güclə xəstəyə çatandan sonra bir-birini tutaraq onun ətrafında dayandılar.
Bu zaman arxaya baxan Asan qəribə mənzərə gördü. Onlardan bir qədər aralıda onlara yaxınlaşan nəhəng qasırğa daha da güclənməyə və daha da böyüməyə başladı. Sonra yaxınlaşıb Asanı dərhal körpə uşaq kimi büküb qucağına aldı, yerdən qaldırıb göyə uçdu.
-Ata?! – ona elə gəldi ki, qışqırır. Amma hiss etdi ki, səsi çıxmadı, içəridə qaldı.
Bundan sonra baş verən hər şeyin reallıq, yoxsa yuxu olduğunu artıq müəyyənləşdirə bilmirdi. O, yerdən uzaqlaşdıqca və daha yüksəklərə qalxdıqca, aşağıda olan insanlar bir o qədər kiçildi və bir anda ona ovucu kimi kiçik göründülər…
Daha sonra? Bundan sonra nə oldu, nə baş verdi? Heç nə bilmir. Heç nəyi xatırlamır… Bircə onu bilir ki, burada yatıb.
Külək dayanmışdı, hər tərəfə ölü sükut çökmüşdü.
Ürəyi daha sürətlə döyünməyə başladı və oynaqları nəyisə ,,,hiss edirmiş kimi yüngülcə tərpənməyə başladı. O, səssizliyin onu boğduğunu hiss edirdi.
Gözlərini açmamış, ayağa qalxmağa çalışdı, axsaq bədənini və əzalarını tərpətməyə başladı.
Əvvəlcə ona elə gəldi ki, çöldə, səhrada uzanıb…
Ona elə gəlirdi ki, ərazidə göydəki qarğa-quzğunlardan, yerdə özündən başqa heç nə və heç kim sağ deyil…
Bədəninin ağırlığını hiss etmədi. Əllərini bütün bədəninə və üzünə sürtdü. Deyəsən heç nə olmayıb, hər şey öz yerindədi.
Ayağa qalxıb ətrafa baxdı. Gözləri ətrafa alışmağa başlayanda bu yer ona tanış göründü…
“Mən haradayam?.. Bura nə yerdi?..”
Nəhayət, harada olduğunu anladı… Cindi-Çap?!..
Nəfəs alması sürətləndi və nəfəs darlığı, təngnəfəslik hiss etməyə başladı. O, buranı tanıyırdı, bilirdi ki, təhlükəlidir. Oğlan nə edəcəyini, haradan gələcəyini və ya hara qaçacağını bilmədi və yerində tərpənməz qaldı.
Sonra səmada dövrə vuran qarğalara tərəf qaçdı.
Düşündüyü kimi, ondan bir qədər aralıda yerdə uzanmış adam siluetini gördü.
Vıyıldayan külək də dərəyə dolub sakitləşdi. Sonra sanki güc toplayıb ayağa qalxmış kimi götürüldü, Asanı itələyərək, getdiyi istiqamətə doğru irəlilədi və oğlanla sanki yarışıb qaçdı…
Durbinlə baxan Qalıs birdən sevincdən titrəməyə başladı və qışqırdı:
– Asa-a-an!!!
– Haradadı? Mənə ver?! – Durbini alıb baxan Mukan sevincdən qışqırıb Qalısı qucaqladı:
– Sağdı! O, sağdı!
*
Asan Alımkanla ilana yaxınlaşanda sürətini azaltdı.
Can qadının cansız bədəninə- hərəkətsiz ayaq və qollarına, boynuna və bütün gövdəsinə sarılaraq onu Qızmonçoka tərəf sürüyürdü…
Oğlan ilanın bu hərəkətini sakitcə izləyirdi.
Onu Canın gücü yox, qadının cəsədini hara və nə məqsədlə sürüklədiyi maraqlandırırdı. O, Canın nə etmək istədiyini başa düşmürdü, çaşqın idi.
İkisinin üstündə uçan qarğalar Qızmonçok tərəfə uçaraq, onu nişan alırmış kimi üstünə uçanda, Can dartdığı “yükü” qoyub o tərəfə süründü.
Yalnız bundan sonra ilanın hərəkətinin səbəbini başa düşən Asan, ilan əlindən gələni etdiyi halda adamın insan kimi davranmadığı üçün utandı. Bunu dərk edərək özünü qınamağa, nifrət etməyə başladı. Bu ona daxilən sıxmağa əzab verməyə başladı.Birdən-birə bütün insanların yerinə və özünə görə utanc hissi keçirdi. Elə bu anda onun ağlına dəhşətli bir şey gəldi, özünü pis hiss etdi, bədəni titrəməyə başladı. O, Qızmonçokun hərəkətsiz bədəninə baxdı.
– “Qızmonço-ok?!” – Sonra gözləri yaşla dolmuş yüksək səslə qışqırdı. Diz çökdü və dərhal ayağa qalxdı! Elə bil ciyərləri böyüyüb ürəyini sıxırdı. Oğlan tərəddüd etmədən birbaşa onun yanına qaçdı.
*
Dərddən, kədərdən boğulan ilan qızın nəfəsini dinləyirmiş kimi sürünüb onun sinəsinin üstünə çıxdı. Və sanki həsrət və intizrla ən yaxın varlığa can ataraq, başını ürəyindən bir az yuxarı qoydu, sevgilisinin qoynuna girdi. Səsdən yaxınlıqda adamın qaçdığını anladı. Buna baxmayaraq, o, sanki bu anları boşuna itirmək istəmirmiş kimi, ya da adamın yaxınlaşmasını gözləyirmiş kimi hərəkətsiz qaldı. Yalnız Asan onlardan aralıda dayananda başını qaldırdı.
Asanın sinəsi körük kimi qalxıb enirdi. O təngnəfəs dərindən nəfəs aldı və ayağa qalxdı, nədənsə yumruqlarını bərk-bərk sıxdı. O, Canın gözlərinə diqqətlə baxırdı, sanki ya yaxınlaşmaqdan qorxur, ya da onu duelə çağırırdı.
Can yerindən tərpənmədən sual dolu baxışlarla adama baxdı. Onun gözlərindən oxumaq olardı: “Nə istəyirsən?!” – və eyni zamanda ruhunun dərinliklərində bir qısqanclıq hissi oyandı.
– Uzaqlaş! – Asan tələsik dedi. – Qalx, sənə dedim!
Can yerdə uzanmış bədəninin qalan hissəsini də Qızmonçokun bədəninə doğru qaldırdı və sanki “cəsarətin varsa gəl!” deyirdi. – onu təhrik edərək bütün bədəni ilə qızın üstünə uzandı.
Asan ətrafa baxıb silaha bənzər bir şey axtarmağa başladı.
Kaş ki, Qızmonçokun üstündən ilanı kənar edə bilsəydi, onda qız özünə gələr və ayağa qalxa bilərdi, – deyə düşündü. Amma o, əvvəlkindən daha da qəzəblənən ilana yaxınlaşmaqdan və ya ona nəsə etməkdən qorxurdu, bədənini soyuq tər basmışdı.
– Qalx! – yenə qışqırdı.
İlan yerindən tərpənmədi.
Oğlan sanki daha da kədərləndi, ağlamağa başladı:
-Iıı..ııı… Get buradan!
“Qızmonçok nə vaxtsa ilana çevriləcək! İlana dönəcək… Dönəcək…!” – qulaqlarında səslər eşidildi. Uşaq qorxurdu ki, ilan indi Qızmonçoku ilana çevirir. Ona elə gəlirdi ki, Qızmonçok bir daha artıq onun qarşısına çıxmayacaq. Buna inanmaq istəməyən oğlan daha da bərkdən ağlamağa başladı.
“O ölməyib?!” – beyninə bu fikir gəldi və bir-iki addım irəli getdi:
– Qızmonçok xala, qalx? – dedi. – Qızmonçok?!
İlan başını qaldırıb fısıldadı, sanki Asanın yaxınlaşması xoşuna gəlmədi:
– Şşşşş!
Asanın dünyası alt-üst oldu.
Qızmonçok kömək istəyib yalvaranda kömək edə bilmədi. İndi də kömək etmək istəyəndə, artıq çox gec olmuşdu, dayanıb gücsüzcəsinə baxırdı. Bu, onun üçün ən amansız cəza idi, cəhənnəmin odundan da betər!
Oğlan dizləri üstə yerə yıxıldı və bütün gücü ilə qışqırmağa başladı:
– Qızmonço-ok?! Mən səni sevirəm, Qızmonço-ok?!
İlan titrəyib başını qaldırdı.
Ona elə gəldi ki, bu səs bütün Cindi-Çapın içində əks-səda verdi, uçurumun lap dibinə çatdı, oradan çıxdı, dağlardan keçdi və bütün kainata yayıldı…
– Mən səni sevirəm, Qızmonço-ok!!!
Bu səs hansısa naməlum dünyaya qərq olan qızı da “oyatdı”. Sanki kimsə onu əhatə edən qəribə şeylərdən qurtarıb harasa “aparıb çıxardı”! O, daha sürətli nəfəs almağa başladı, sanki kimsə çiyinlərindən ağır bir yük götürdü.
“İnsanların Qızmonçok sevgisi qurtaranda o, ilana çevriləcək…” – Cana elə gəldi ki, Bubu nənənin Asılbekə danışdığı “nağıl” gerçəkləşməyə başlayıb və o, artıq qızın “gələcəyinə” inanırdı. İlanlar dünyasına…
-Asılbek, hər şey gerçəkləşməyə başladı. O, artıq qızın ilanlar aləminə “gəldiyinə” inanırdı… Bir tərəfdən yazığı gəlirdi, digər tərəfdən də ümid edirdi ki, nəhayət qız insan əzabından, insan kimi olmaq əzab, əziyyətindən xilas olur. Ümid edirdi ki, ilana çevrilmiş Qızmonçoku da özü ilə götürüb uzaq bir yerə aparacaq. Amma o an özünə gələndə onun bütün düşüncələri və dünyası qarışmışdı!
O, ah çəkərkən bədənində kiçik hərəkətlər başladı. Sinəsi nəfəslə doldu, qollarının, ayaqlarının ucları, hətta kirpikləri belə tərpənməyə başladı. Bundan sonra o, gözlərini açmağa çalışıb.
Asan bunu hiss etmədi. Yerdə uzandı, bir dairədə bağlandı:
– Qızmonço-ok?! Mən səni sevirəm, Qızmonço-ok?! Məni bağışla, Qızmonçok?!
Asan ürəyində və ruhunda gizlənən məsum sirri hər dəfə açanda Qızmonçokun bədəni tərpəndi və “canlandı”.
Bunu hiss edən Jean qızın bədənindən yerə sürüşdü…
*
Gözlərini açan Qızmonçok əvvəlcə səmanı gördü…
O, tez bir zamanda şəklini dəyişən buludlara baxırdı, uşaq vaxtı uzanıb baxdığı kimi.
Uşaq vaxtı o və uşaq ilan tez-tez belə uzanıb buludlara baxırdılar.
“Oradakı buluda bax, Can, bu sənsən…” Qızmonçok dedi. – Və budur, bu mənəm …
Can hər dəfə göyə baxanda və ona və ya qıza bənzər bir şey görmədikdə, ona küsdü və hər dəfə onun reaksiyasına baxaraq gülümsədi …
İndi də Qızmonçok dolaşıq ağ buludlar arasında özünü və yaxınlarını axtarırdı.
Hardansa kiminsə ağladığını eşitdi.
Uzaqdan eşidilən, ara-sıra gələn qışqırıq daha da aydınlaşdı və sanki ona yaxınlaşırdı. Nə qədər qulaq asmamağa, fərqinə varmamağa, fikir verməməyə çalışsa da, səsi kəsilmirdi.
– Məni bağışla, Qızmonçok? Xahiş edirəm, məni bağışla?! Bağışla, səni xilas edə bilmədim?! Bağışla, sənə kömək edə bilmədim?! S-s-s…
“Bu kimdir?” – Nəfəsini tutaraq bunun kimin səsi olduğunu öyrənmək istədi.
– Mən səni sevirdim, səni sevirəm! Səni haqq etməsəm də sevdim! Bağışla mənim zəifliyimi, Qızmonçok… Bağışla məni?! Ah-ah!..
“Qızmonçok?..” qız təəccübləndi. – Bu kimdir? Bektemir?..”
– Mən sənsiz necə yaşayım, daha yaşamağın mənası yoxdur! Mənasız! Oooh
“Yox, bu Bektemirin səsi deyil…” – başını səsə çevirdi…
Yaxınlıqda kimsə yerdə uzanmışdı…
“Bu kimdir?” deyə düşündü “Ona nə olub?..”
O, bu haqda fikirləşməyə macal tapmamış oğlanın yanında başqa biri peyda oldu. O, ilanın qıvrılan bədənini tanıdı: “Can!?” – harada olduğunu və başına gələnləri xatırlayan qızın gözləri böyüdü və ucadan qışqırdı.
Can yerdə uzanmış Asanın yanına süründü və onu çalmaq istəyi ilə başını irəli-geri yelləyərək özünü hazırladı.
– Ca-an?! – qız yerindən sıçradı.
Qorxmuş Can dayandığı yerindən dik “atıldı” və Qızmonçoka tərəf döndü.
Ağlamaq səsi də kəsildi.
Ətrafı ölüm sükutu bürüdü.
Əslində, Qızmonçok və Jan gözləri və dilləri ilə danışırdılar.
– Can? – incimiş qız onun davranışına inanmırmış kimi cavab gözləyirdi.
– Qızmonçok?..
– Sənə nə olub, Can?! – Qızmonçokun bədəni titrədi və hiss olunmadan yelləndi. – Bu nədir?! Sən…onu öldürmək istəyirdin?!
İlan nə edəcəyini və ona nə cavab verəcəyini bilmirdi. O özünə yer tapa bilmirdi. Ona elə gəlirdi ki, əgər o, əvvəlcə başqa tərəfə baxsa, uduzacaq və buna görə də diqqətlə onun gözlərinə baxdı.
Qızmonçokun səsini eşidəndən dərhal sonra çənəsi “bağlanan” Asan başını yerdən qaldırdı və Qızmonçokla Canın bir-birinə baxışmasına baxdı. O, bütün gücünü topladı və ilan Qızmonçoka zərər vermək istəsə, onun üstünə tullanıb yalın əli ilə onu boğmağa hazır idi.
Amma ilan yerə sancılmış mıx kimi hərəkətsiz qaldı. Hətta gözləri hərəkətsiz və cansız idi… Elə bu vaxt o:
– Səni gör nə günə qoyublar, nə vəziyyətə gətiriblər, Qızmonçok?! – deyə cavab verdi. -Səncə, sənin əzab çəkdiyini izləmək mənim üçün asandır?
İlan boğazını arıtladı, sanki kimsə onun boğazını sıxırdı. Qızmonçok həssas duyğusu ilə onun qanının, insanlara qarşı nifrət və ikrahla necə qaynadığını gördü.
Qız başını tərpətdi.
Bu, onun uşaqlıqdan vərdişidir: “Heç vaxt insanları incitməyin. Xalqımızın belə bir məsəli var: “Daşla vursalar, qarşılarına yemək qoy” deyərdi hər nağılda. İnsanlara hirs və nifrətlə gələn Can həmişə ona inanıb sakitləşərdi. Qızmonçoku incitməmək və ya onun xoşuna gəlmək üçün qanı qaynayanda belə səbirli olmağı və bağışlamağı öyrəndi. İndi də onun vətər kimi yenicə dartılmış bədəni sakitləşir, boşalırdı. Yalnız bundan sonra:
– Bu kimdir? – Qızmonçok bütün bədəni bomboz toza bulaşmış, yeganə gözləri görünən Asanı göstərərək soruşdu. Üzü kir və göz yaşlarına boyanaraq onu tamamilə tanınmaz hala salmışdı.
Can insanların getdiyi istiqaməti göstərdi:
– Bunlardan biri…
Onun haqqında danışdıqlarını təxmin etmiş kimi Asan ayağa qalxdı. Diqqətlə ona baxan gəlinə birbaşa baxa bilməyib tələsik bütün bədəninin tozunu silkələməyə başladı.
– Sən kimsən? – Kızmonçok soruşdu.
-Mən Asan…- o, boğuq səslə sakitcə cavab verdi. – Kəsənin oğlu… Çintemirin dostu.
– Başqaları haradadır?
– Getdilər.
Qızmonçok yıxılan Alımkana tərəf baxdı. O yox idi…
– Alımkan xalanı aparıblar? – qız sevinclə soruşdu.
– Yox, götürmədilər, – Asan günahkar kimi yerə baxdı.
Can Alımkanın yatdığı yerə baxdı.
Nağara çalaraq, yavaş-yavaş yağış yağmağa başladı…
(2-ci kitabın sonu)
Qırğız dilindən çevirən Elli Atayurd
