Orhan Yeniarazın “Gürşad” romanı

“GÜRŞAD ” romanından bir parçanı oxuculara təqdim edirik. Daxili və xarici düşmənlərin hiylələri ilə dağılan dövlət, mədəniyyəti məhv etmək istəyən toplum, xalqını əsarətdən xilas etməyə çalışan qəhrəman…

 O axşam ay erkən doğmuşdu. Atının olmamasına və gedəcəyi  yerə  çox gecikməyinə heyfsilənirdi. Lakin ondan asılı  olmayan səbəblər qarşısında  əli-qolu bağlıydı.Hədəfinə tez çatmaq  istəyən bir yolçu kimi nə lazımdırsa  artıqlamasıyla  etmişdi. Göy üzündə  bir bulud belə yox idi. Bədrlənmiş ayın  narın işığında  dağ yamaclarından və   kimsəsiz vadilərdən keçərkən, vəhşi heyvanlardan qorunmaq üçün  qılıncı əlində tuturdu. Bəbirlərin, çaqqal və qurdların gecə ova  çıxdıqlarını bilirdi. Bir  adamın bu yad yerdə, üstəlik də  günün bu vaxtında tək başına gəzməyi doğru deyildi. Amma artıq yola  çıxmışdı. Ona, Ötügendəki təlimgahda ən çətin şəraitdə   belə özünü qorumağın  yolları öyrədilmişdi. Möhkəm özünə inamı və cəsarəti bir az da buradan gəlirdi. Görəsən, nə qədər  getmişəm deyə düşünürdü ki, birdən  yaman acdığını və yorulduğunu hiss etdi. Ətrafına baxaraq dincəlmək üçün uyğun yer axtardı. Dağın ətəyini yalayaraq axan cılız bir arxın suyunda əlini -üzünü yuyub bir az dincəldikdən sonra qalxıb yeyilən ot kökləri və çöl meyvələrindən toplayıb  qarnını doyurdu. Bir müddət arxası üstə uzanıb dincələrkən gözləri ona baxıb göz vuran ulduzlara ilişib qaldı. Yadına  böyük şaman Biçən Bilgənin söylədikləri düşdü. Ulduzlar haqqında çox şey bilən şaman, hərənin göy üzündə  bir ulduzunun  olduğunu, xaqanların, şadların və tiginlərin ulduzlarının isə digərlərindən parlaq olduğunu söylərdi. Bu uldızlardan bəzilərinin hərdən göyün maviliklərində itib  yox olduqları görülürdü. Bax, o zaman bilirdilər ki, düşən  ulduzun sahibi uçmağa-cənnətə gedərək Tanrıya qovuşmuşdu. Nənəsi İl Bilgə Xatun, buna sarının maviləşməsi deyərdi. “Sarı ikən mavi olaq, amma bir az gec olaq” deyərkən sarı dünyanın və həyatın, mavi də ölümdən sonrasının  və uçmağın-cənnətin rəmzi idi. Sarı və mavilərin dünyasında dəqiqələrlə öz  ulduzunu axtarırdı ki,  burdən bir xışıltı səsinə daldığı  xəyallardan oyandı.Tez  qılıncını çəkib ətrafa boylandı.  Səs sağ tərəfdən gəlmişti. Belə kimsəsiz  yerdə bu saatda quldurların ola biləcəyinə inanmırdı. Onlar, adətən, oba və yolqırağı boylara yaxın yerlərdə olardılar. Buralar ,  ancaq gündüzlər  ov ovlamaq  üçün münasib idi. Bəlkə də pələng və ya çaqqaldır  fikri ilə səsin gəldiyi tərəfə doğru asta-asta getməyə başladı. Beş -altı addım   getmişdi ki, eyni səsi bir də eşitdi. Tez xəncərini çəkib yerə sancdıqdan sonra qulağını söykəyərək dinləməyə başladı. Bəli,  kimsə ona tərəf gəlirdi, amma bu qətiyyən insan deyildi. Çıxardığı səslərdən dörq ayaqlı olduğunu  sezmişdi. Bəbir, ya da pələng ola bilər fikri ilə yaxınlıqdakı ağaclardan birinə çıxıb ətrafı diqqətlə gözdən keçirdi. Qırılan quru odun çatıltılarına oxşar  bir səslə birlikdə at kişnəməsini də eşidəndə təəccüb etdi. İkinci kişnəməylə bərabər səsin öz   atından gəldiyini gördü. O heç nəyə bu qədər sevinməmişdi. Axırda vəfalı atı gəlip onu tapmışdı. Tez yanına gedib onun alnını və yalmanını oxşadı. Atın da hərəkətlərindən və çıxardığı səslərdən sahibinə qovuşduğu üçün sevindiyini görürdü.   Gürşad, birdən dayandı.Atının Baltarın əlinə keçdiyini bilirdi. Bozqırda yerinə görə at bəzən insandan dəyərli  olurdu. Üstəlik də, yəhəri gümüş olan belə cins bir qısrağın başıboş buraxılması ağla batan deyildi. Birdən  ağlına gəldi ki, gedib sahibini tapsın  deyə Baltar atı buraxıb və özü də yəqin atı izləyir, ona görə  də toprağa sancdığı xəncərini yenidən dinləməyə başladı. Qulaqları çox həssas idi,  ən az bir fərsəx məsafədəki hərəkəti hiss edə  bilirdi. Lakin yer tam mənasında  ölü kimi idi. Heç bir səs eşidilmirdi. Əgər Baltar atı izləsəydi, bu qədər uzaqda olmazdı. Təqib məsafəsi üçün dörddə bir  fərsəx bəs edirdi. Onda, ola bilsin, necə olmuşsa, at  özü qaçıb qurtulmuşdu . Kim bilir bəlkə tale, bəlkə də heç cür görə bilmədiyi parlaq ulduzu ona yardım etmişdi. Hər  nə olmuşdursa, artıq olmuşdur.  Belə hallarda o qədər də incə əyirib sıx toxumağa ehtiyac yoxdur. Elə o saat ağ köhləninə atlayıb yola düşdü. Saatlarla durub dincəlmədən at çapdıqdan sonra, gecə yarısına yaxın Hanqay dağlarına çatdı. Qaraqurum bu dağların arxasındakı ovada idi. Himalayın qərb uzantısı  olan Hanqay dağlarına  getmək çox çətindi. Bölgəni Çinə bağlayan ən kəsə yol Huncerap keçidiydi. Keçidin hər iki tərəfində iynə yarpaqlı ağaclarla dolu dağ silsiləsi yüksəlirdi. İstirahət  etmədən təxminən üç fərsəx uzunluğundakı keçidi aşıb Qaraquruma çatanda   gecə yarısından   xeyli keçmişdi. Şərqdəki yeddinci qapıdan şəhərə  girdi. Hər qapıda ikisi içəridə, ikisi də çöldə olmaqla  dörd  dənə  növbətçi vardı. Qapıda ona heç bir maneçilik edən olmadı.  Rahat bir şəkildə yavaş-yavaş  keçib getməyə başladı. Bura  Böyük Hun  dövlətinin  hakimiyyəti illərində kiçik bir yaşayış yeri  olsa da, qüdrətli  Göytürk hökmdarı Muğanın dövründə şenlənərək yeddi qapılı böyük  bir şəhərə çevrilmişdi. Şəhərin bütün var-dövləti ticarətdən alınırdı. Türk,  Rum, Tibet, Hind, Soğd, Çin  və digər başqa tacirlərin  bu şəhərdə  anbarları və əlaqə mərkəzləri vardı. Şəhər, uyğurlu memarlar tərəfindən manqal şəklinə oxşaq  planlaşdırılmışdı. Bir-birini şaquli kəsən səkkiz prospekt və iyirmi  küçə vardı. Binaların  əksəriyyəti iki-üç  mərtəbəli, kəsmə daşlardan tikilmişdi. Şəhərin şimalındakı  qayalıqlarda Qartal yuvasına bənzəyən Borsuq Qalası yerləşirdi. Buranı məşhur   uyğur   usta-memar Borsuq tikmişdi deyə, elə  o gündən bəri  onun adı ilə adlanırdı. Qala ilə şəhər mərkəzi arasında hardasa  bir  fərsəxə yaxın  məsafə vardı. Gecə olduğundan küçələr bomboş  idi. Qala bürçlərində görünən cılız şam işıqları da olmasa,  şəhər  tamamilə qaranlığa bürünmüşdü. Özünü çox yorğun hiss edirdi. Atı da ondan  betər yorulmuşdu. Nəhəng  şəhərin bu səssizliyi, sanki yuxu olub çökmüşdü üzərinə. Qapı növbətçiləri Firuzun işlətdiyi karvansarayın şimal  qapısından hardasa yarım fərsəx şərqdə olduğunu demişdilər. Atını o tərəfə sürüb xeyli  getdikdən sonra karvansarayın qabağında dayandı. Karvansaray, hərəsi üç  mərtəbə olan beş binadan ibarət idi. Binalardan hər birinin uzunluğu ən az əlli qulac  idi. Olduqca geniş bir baxçası, anbarı  və iyirmidən çox tövləyə oxşayan  bir mərtəbəli binası vardı. Firuzun yeri bu baxımdan  karvansaraydan daha çok  kiçik bir məhəlləyə bənzəyirdi. Burada onu qarşılayan olmadı. Karvansaray sahibinin  də, xidmətçilərin də  yatdığını  fikirləşərək atından düşüb onu  eşikdə bir yerə bağlayaraq  içəri girdi. Bura  yemək yeyilən böyük bir salon idi. Düz  qənşərində odu sönmüş bir buxarı ilə orta tavanda böyük bir çilçıraq vardı. Çilçıraq əlli şamlıq olsa da,   üstündə  heç on dənə də yanan  şam olmazdı.  Ağ rənglənmiş divarların rəngi his və kirdən bozarmışdı. Görəsən, kim var deyə ətrafına boylanırdı ki, birdən çöl qapısı açılaraq  zəif, beli bir  az   qozbel olan, yorğun  üzlü otuz -otuz beş yaşlarında bir gənç içəri girdi:

-Otaqmı  istəyirsiniz?

 -Bəli.Firuz, sənsənmi?

 -Xeyr. Mən köməkçisiyəm,-deyərək müştərisinə maraqlı  gözlərlə bir xeyli baxdıqdan sonra:

 -Yemək də istəyirsənmi?- deyə soruşdu.

            -Hələlik yox.   Elə bu vaxt karvansarayçı Firuz üçüncü mərtəbədə pilləkanın  başında göründü:

-Xoş gəlmisiniz,- deyərək pilləkandan  düşməyə başladı. Gürşad istər -istəməz dönüb ona baxdı. Boyu orta boydan bir az hündür idi . Qısa, qıvrım saçları vardı. Ətrafında tünd halqalar olan   kiçik, mavi gözlərindən min bir hiylə oxunurdu. Səsi kinayəliydi və əsla səmimi deyildi. Otuz iki dişini birdən göstərən gülüşü, sanki üzündə saxta bir maska kimi asılmışdı. Qulan Alp onun haqqında  “etibarlı adam deyil”, deyəndə  hələ  az   demişdi. Amma o yenə də duyğularına hakim olmalı idi. Burada bir müddət  qalacağına görə bu qeyri-səmimi adamla yola  getməliydi.  Pilləkanlardan düşüb ona yaxınlaşanda  xidmətçiyə çəmkirərək:

  -Sən atı apar, mən baxaram, -dedi. Sonra da qonağından, -Çoxmu  qalacaqsınız?- deyə soruşdu.

 -Bir həftəyə qədər,-deyə cavab verdi.

-Tacirsənmi?- Gürşad qərarlı bir səslə:

-Bunları sabah danışarıq. İndi çox yorgunam, yatmaq istəyirəm,-dedikdə, karvansaray sahibinin  üzündə saxta bir təbəssüm göründü:    

-Baş üstə, bəyzadəm, buyurun otağınızı göstərim,-deyərək  qonağını ikinci mərtəbədəki bir otağa apardı: -Bəyim, otağınız buradır. Əgər bəyənməsəniz sabah   dəyişdirərəm. Hələlik isə  gecəniz  xeyrə qalsın,- deyib otaqdan çıxdı. Gürşad çox yoğrun  idi. Sadağını, yayını və qılıncını çıxarıb yaxınlıqdakı  asqıdan asdıqdan sonra paltarını soyunmadan eləcə divana uzandı. Bir az dincəldikdən sonra qalxıb yuyunaraq rahat bir yuxu yatmaq istəyirdi. Günlərlə at çapdıqdan sonra, yumşaq bir yataqda uzananda nə qədər yorğun olduğunu  hiss etdi. Kabus kimi yuxular, əlbəyaxa döyüşlər, nəfəs kəsən təqiblər və at belində keçən o qədər zamandan sonra əvvəlcə bir xumarlandı, sonra isə bu hiss yuxuya  çevrilərək  onu öz ağuşuna aldı. Rahat bir yuxu yatan Gürşad, oyandığında günəş çoxdan doğmuş, Hanqay dağlarının üstündə bir mizraq boyu ucalmışdı. Yatağından qalxıb oturarkən  əvvəlcə  bir gərnəşdi. “Nə çox yatmışam” deyə öz-özünə söyləndi.   Sonra qalxıb pəncərədən çölə baxdı. Göy üzü   parlaqdı. Şimaldan əsən dağ mehi insanın içini üşüdürdü. Çöldə çəpər çəkilməsində işləyən   kədərli görkəmləri olan işçilərdən başqa heç kim  görünmürdü. Ətraf çox sakit idi. Arada bir it  ulamaları, dəvə nəriltiləri və at kişnəmələri eşidilirdi. Əvvəlcə  yemək yeyib sonra da On yeddinci tüməni axtaracaqdı.Silahlarını götürmək üçün əlini uzatdığında çaşıb qaldı. Heç biri qoyduğu yerdə yox idi. Sağa-sola baxdı. Silahlarını heç bir yerdə görə bilmədi. Əlini kəmərinə atdı. Heyrət etdi! Kəmərindəki pul və qızılları da yox idi. Əməlli-başlı soyulmuşdu! Cəld geyinib düz tövləyə getdi. Bunları kim  və ya  kimlər etmişsə, mütləq onun atını da aparmış olardılar. Bütün  tövlələri  axtardı. Səhv etmirdi. Ağ köhləni də yox idi. Ətrafına  baxdı ki, görsün  kimsə  varmı. Baxçadakı çəpərlər sökülərək yerinə müdafiə divarları  çəkilirdi. Qızğın  bir tikinti işi  gedirdi. İşçilərin  hamısı da  çinli əsirlər idi. Ayaqlarından   bir-birlərinə zincirlərlə bağlanmışdılar. Heç biri  ona yad adam təsiri  bağışlamırdı. Onlara lap  yaxınlaşıb daha diqqətlə baxanda o saat birini   tanıdı. Bu, Loyanqlı komandir Minqlaonun adamlarından Yüzbaşı Kaoçe idi. Qalın bir səslə, “Yüzbaşı Kaoçe!” deyə çağırdı. Səsin gəldiyi tərəfə baxan yüzbaşı  Gürşadı görən kimi  tanıdı. Əsir bir xalqdan olduğu halda onu çox bəyənirdi. Çində mötəbər bir mövqeyə qədər yüksəlməsi bəzilərini narahat  etsə də, amma o Gürşadın buna haqqı olduğuna inanırdı. Buraya bir orduyla gəldiyini zənn edib yorğun  üzündə bir ümid işartısı  göründü. Məcburi bir gülümsəmə ilə cavab verdi:

-Xoş gəlmisiniz, komandanım.

-Xoş gəldik, amma heç də xoş görmədik. Bu nə gündür belə?  

-Gördüyünüz kimi budur, biz əsirik.  

-On yeddinci tümənin hamısı əsir düşüb?

 -Xeyr. Beş-altı min adam dağlara qaçdı, bir qismimiz də  əsir düşdük.

 -Sayınız nə qədərdir?

 -İki min olar.

 -Kimin əsirisiniz?

-Məbədin.

 -Məbədinmi?

 -Bəli.

 -Hansı məbədin?

-Kobra məbədinin.

Gürşad dayanıb fikirləşməyə başladı. Bu adı eşitmişdi. Gokarma adlı Tibetli bir sehirbaz tərəfindən Çin -Tibet sərhəddindəki Assamda qurulan, qəsb, soyğun və cinayəti özlərinə peşə edən bir təriqət idi bu. Qurduqları kobra fermasında  becərdikləri müxtəlif dərəcəli zəhərləri dünyanın hər  tərəfinə satırlar. Məbədin kobra adlanması da  bununla  bağlıdır.Onları Çinin tanınmış  xanədanlarından Suilər dəstəkləyirdi. Ço və Tanq  xanədanlarının yüksək  təbəqəsindən çoxunu öldürmüşdülər. Hamı bu cinayətlərin arxasında Suilər olduğunu bilir, lakin  heç kim heç nə  etmirdi. Axırda Tanq xanədanı güclənib Çin birliyini yaradanda   bunları ordu gücünə bölgədən çıxardı. İmperator istəsəydi hamısını öldürdə bilərdi, amma sehirbaz  öldürməyin uğursuzluq  gətirəcəyinə   inandığından yalnızca sürgünlə kifayətlənmişdi.   Sehirbazlar, o gündən bəri Himalayın qərbindəki dağlıq bölgəni özlərinə məkan ediblər. Bu dəfə ən böyük dəstəyi Bizansdan almağa başlamışdılar. Bizans, İpək Yoluna nəzarət edə  bilmək  üçün Sasanilərə və bölgədəki müxtəlif boylara qarşı onlardan istifadə edirdi. Məbəd öz gücünü sehirdən , yaşadıqları ərazinin mövqeyindən, dövlətlər, boylar və  millətlər arası güc tarazlığından  alırdı. Onlar dövlətlər arasındakı məsələlərdən istifadə və onları  idarə etməkdə,   eləcə də yeni məsələlər yaratmaqda  əslində çox bacarıqlı idilər. Çin, Tibet, İran və Bizans kimi güclər ən xırda  məsələlərdə  birləşə bilsələr, bu cinayət yuvasını çoxdan yox edə bilərdilər. Amma hamısı da  İpək Yoluna özü təkbaşına  nəzarət etmək istədiyindən heç  cür razılığa  gələ  bilimirdilər ki, bu da məbədin  xeyrinə olurdu. Sözün qısası, məbəd, dövlətlər və boylar arası gərginlik və düşmənçiliklərlə  bəslənirdi. Kobra məbədi haqqındakı  bilgilərini yenidən xatırlayan Gürşad, çinli yüzbaşıdan:

-Bu karvansaranı da məbədmi işlədir?- deyə soruşdu.

-Xeyr, biz burada muzdla işləyirik.Bunu eşidən Gürşad heyrət etdi:

 -Məbəd sizi muzdlamı  işlədir, yəni?

 -Bəli.

 -Təbii ki, həm  sizin alacağınız  muzdu da karvansaray sahibi məbədə ödəyir.

-Elədir ki, var.

 -Heyrət etdim, doğrusu, əsirləri kənarda  pulla işlətmək həmişə  gördüyümüz  bir şey     deyil.

-Haqlısınız, amma təəssüf ki, vəziyyət belədir.

-Yaxşı, bəs, fidyə ödəmək istəyənlər nə edir?

-Məbəd elə bir  haqq tanımır.  Yüzbaşı Kaoçe ümidlə,

-Çoxsunuzmu, komandanım?-deyə soruşdu. Gürşad, ona ümidlə, komandanım deyən yüzbaşıya:  

-Xeyr, mən tək gəlmişəm,- deyəndə yüzbaşının  üzündəki sevinc dalğası yarımçıq qırılaraq yox oldu. Dərin bir qəmə  qərq oldu. Çarəsiz bir səslə, “Komandanım, Çinə qayıdıb imperator həzrətlərinə deyin ki, buraya bir ordu göndərsin.

 -Elə mən də onun əmriylə gəldim. Vəzifəm on yeddinci tüməni Çinə aparmaqdır.

-On yeddinci tümən deyə bir şey qalmadı, komandanım.

Gürşad bir az qabağa baxıb düşündü:

-Yaxşı  bəs, onlara nə oldu?

-Onlar dediyiniz, cəmi beş -altı min nəfər idi, ac- susuz və pərişan bir halda dağ yolu  ilə   Çinə getməyə çalışırdılar. Yorğunluqdan yolda yıxılıb qalanları da məbədin gözətçiləri toplayıb geri gətirir.

 -Məbədin hərbi gücü təxminən nə qədərdir?

-Yaxşı təlim görmüş beş min nəfərlik atlı birlikləri var.

-Bunu dəqiq bilirsən?

-Əlbəttə. Onlar  çox  yaxşı müdafiə olunurlar, iyirmi min adam ilə gəlsəniz belə onları   o  qaladan çıxarda bilməzsiniz. Üstəlik də, isitifadə etdikləri hücum alətlərinin hamısı   zəhərlidir.         

-Qalanı kim idarə edir?

-Başlarında Alanqoya adlı bir qadın var. Qurdun, quşun, otların və ağacların dilini bilir, hansılarda zəhər və panzəhər olduğunu ondan yaxşı bilən yoxdur.

-Orduları Alanqoyamı  idarə edir?

-Xeyr, ordularını Aparan adlı avar əsilli bir sərkərdə idarə edir.

-Avarların Qaradənizin şimalından  o tərəflərə getdiklərini eşitmişdim.

-Hələ hamısı bu deyil, bəzi boyları Şimali Çinə və Koreyaya yerləşdilər.  

-Məbəd istəsə adamlarını göndərib qaçanları  tutdura bilər, niyə tutdurmadığı    haqqında bir fikrin varmı?

-Onların, qaçmaq istəyərək səhv yola düşdüklərini və tezliklə geri qayıdacaqlarını bilirlər. Həm də  Asma qayalıqlarla gedib  Baldıran düzünə enəcəklərini də bildiklərindən, pusqu qurub orada gözləyirlər.

-Bir əsir olaraq bu qədər dolğun məlumatı necə əldə edə bilmisən?

-Komandanım, mən  imperatorun kəşfiyyat zabiti idim, unutdunuzmu?

-Qətiyyən unutmamışam . Bu cəhənnəmdən qurtulub Çinə qayıdanda imperatora bu xidmətinizi deyəcəm.

 Yüzbaşı, Gürşadın saraydakı  hörmətini bildiyindən ona mehribanlıq göstərməyə çalışdı:

 -Sağ olun, komandanım, mən sizin  igid bir döyüşçü olduğunuzu  bilirəm. Amma yalnız olduğunuz üçün bu işdə çətinlik çəkəcəyinizi də bilirəm.

-Haqlısın yüzbaşı, təəssüf ki, təkəm. Başqa yardım da gəlməyəcək.  Əgər soyuqqanlı olub   mənə yardım etsəniz hamımız buradan sağ -salamat çıxıb gedə bilərik.

– Bunu necə edəcəksiniz?

-İndi dediklərimə yaxşı qulaq  ver. Zəncirlərinizin açarı kimdədir?

– Dorjedə.

-Dorje də kimdir?

-Dorje, bizim üstümüzdə  durandır. İndi  içəridə yemək yeyir. Qabaq başlı, sarı geyməlidir.

-Karvansaray sahibi Firuzu axtarıram, onu buralarda gördünmü?

-O içəridədir, komandanım. Nəsə bir şeymi var?

-Eləmi, mən görə  bilmədim. Diqqətli baxmamışam demək.  Yüzbaşı  narahat olmuşdu:

-Bir narahatlıqmı  var, komandanım?

  -Elə bir şey deyil, indi həll edərəm. Bir azdan  gəlib zəncirlərinizi açacağam. Digər yoldaşlarına da de, hazır olsunlar.

 Yüzbaşının ürəyinə bir  rahatlıq gəldi. Üzündəki ümidsizlik dalğası yox olmuşdu, ancaq yenə də  içində  bir həyəcan vardı. Gürşada  baxıb:

 -Komandanım, bir şey soruşmaq istəyirəm ?

-Nə soruşacaqsan?

 -Buradan sağ -salamat çıxa biləcəyimizə, doğrudan da, inanırsınızmı?

-Qəti olaraq  inanıram, indi mən karvansaraya gedirəm, amma yenə  gələcəm. Yüzbaşı, yanından gedən Gürşadın özünə inamına və cəsarətinə heyran qalıb onun  arxasınca uzun-uzadı baxaraq,   özünü saxlaya  bilməyib “cəsarət dəlisidir” dedi.

Gürşad yeyin addımlarla karvansaraya doğru gedərkən Firuzun nə deyəcəyini fikirləşirdi.   İçəri girib ətrafa baxdı. Nə Firuzu, nə də dünən gecə atını verdiyi qozbel xidmətçini gördü. Mətbəxdə iri cüssəli, sağlam vücudlu üç adam vardı. İkisi saçsız, biri uzun saçlı idi. Başları öz işlərinə qarışmışdı. Yerdən təxminən altı qarış yuxarıdakı şərq süfrələrində isə on nəfərdən çox  tacir geyimli adam yemək yeyirdi. Qapının düz qabağında, mətbəx masasına yaxındakı  süfrədə beş nəfər otururdu. Bellərində qılıncları, qurşaqlarında qəmələri olduğundan bunların tacir olmadıqları dəqiq idi. Həm yemək yeyir, həm də mətbəxdəkilərlə söyüş söyərək zarafatlaşırdılar. Adamlardan heç birinin  üzündə xoş ifadə yox idi. Etibarlı adam olmadıqları  üz  gözlərindən oxunurdu.Aralarında  ən boşboğazı da sarı  jiletli olan dəstə başcısı idi.

Gürşad  olduqca  soyuqqanlı  görünürdü.Heç nə olmamış kimi  dəzgaha  yaxınlaşdı.Burada  üç adam var  idi.Nəyisə torbalara  doldurmağa  çalışırdılar.Ən başdakı  qaşqabaqlı  adam sakit  bir  dillə yırtıcı  baxışları və uzun saçları olana “İşin avand olsun” dedi.Heç kim ona  fikir  vermədi.Dəzgahın üstündə  böyük mis bir cürdək  vardı. Onun  qulpundan  tutub  dəzgaha elə sərt  çırpdı ki,  əşyalarla  torbalar  bir-birinə qarışdı.Karvansarayda olanlar  hamısı diksinərək dönüb bir-birinə baxanda,  dəzgahın arxasında olanlardan  uzun saçlı  “Nə olub əə!” deyərək qəzəbləndi.Tacirlər, deyəsən uzunsaçlını  tanıyırdılar, çünki biz  cavan adama yazığımız  gələrək baxanda, o  özünü heç nə olmamış kimi aparırdı.Ona,-İşiniz  avand olsun,- dedik.Uzunsaçlının, sanki qan  beyninə  sıçramışdı.Hirsindən əllərini yumruqlayıb  çənəsinə  dirəmişdi.Xırıltılı  bir  səslə,-Xətanı məndən uzaq elə, a gədə!-deyə  bağırdı.Tacirlər  də bu   bəlaya  susayan gəncə  mat  qalmışdılar.Gənc  soyuqqanlı bir şəkildə,-Yox, Firuzu  axtarıram,-dedi. Artıq  uzun saçlının səbri  tükənmişdi.Yumruğunu  lap  sıxdı, yavaşca   sola  tərəf çəkiləndə, Gürşad  o saat həmləni başa  düşdü.Bu adam  solaxaydı və sol yumruğu ilə  hücum etməyə hazırlaşırdı.O cəld sola   əyilib adamın sol  qolundan yapışdı, qolu  yarımdairəvi şəkildə  sağa  çevirəndə qırılan  sümük səslərini  hamı eşitdi.Elə bu  vaxt  sol əli ilə  düşməninin  saçından  yapışaraq onu bir yun   çuvalı kimi dəzgahın arxasından çəkdi. Var  qüvvəsi ilə onu  sol tərəfdəki iki metr  aralıdakı  daş  divara çırpdı. Burnu ilə  dişləri qırılan adam  elə olduğu  yerdəcə qaldı.Bunlar tez, bir  göz qırpımı qədər   qısa   müddətdə  baş verdi.Dəzgahın arxasından  bunu  görən digər  iki adam  qılınclarını  sıyıraraq cəld irəli atıldılar.Gürşad  birinci  yaxınlaşan adamın qlınc  tutan əlindən yapışdı.Sərt  bir hərəkətlə onun biləyini qıraraq, qılıncını alıb özünü də  çiynindən aşırıb  ikinci adamın  üstünə tulladı.Onu  atanda iki ağır  gövdəli  adam  dəzgahın  yanındakı  süfrədə oturan  beş  kişiyə dəyəndə  birdən-birə  aləm  bir-birinə qarışdı.Tacirlər  yerlərindən  qalxıb qaçaraq  qarşıdakı  küçəyə  girərək bundan  sonra  nə  baş  verəcəyini maraq  və qorxu  dolu  gözlərlə  seyr etməyə  başladılar.Dəzgahdan  kənarda oturan beş adamdan  ikisinin də qolu zərbədən qırılmışdı.Gürşad,  yerdəki qılıncları  alıp özünü  qorumağa  çalışan  üç adamın qabağına  keçdi. Rəqiblərinin ayaq və bədən hərəkətlərinə, qılınc tutmaqlarına baxaraq  onların  döyüş qabiliyyətinin olmadığını anladı. Bunlar  hərbi təlim və intizam  görməmiş,qol gücünə hər istədiklərini edəcəklərini  zənn edən  quldurlar  idilər.Sol əlindəki qılıncını yerə  paralel, sağ əlindəki qılıncı isə tavana şaquli tutaraq  solaxay  vuruşu edəcəkdi.Təkcə  yaxşı təlim keçmiş  solaxayların  vura  bildikləri  bu  zərbəni solaxay olmayanlar lazımi qədər  təlim  keçməyiblərsə  vura  bilməzlər.Bu  zərbəni öyrənmək Ötügen  təlimgahında onun düz iki ilini almışdı.Rəqibləri ona  hücum etmək üçün fürsət  axtaranda onların, əslində, qorxduqları da açıq- aşkar  görünürdü.Qəfildən üçü də birdən hücuma  keçdi.Dizlərini dörddə bir  dairə şəklində qıraraq  olduğu  yerdə tam dairə çəkib  fırlananda hər üçünün də qılıncları əllərini ağır  yaralayaraq  tavana  saplanmışdı.Gürşad   dönüb  tacirlərə  baxdı.Hiss etdirməmyə çalışsalar da hamısının üzündən  məmnunluq  oxunurdu.Deyəsən,  onlar bu   quldurlardan  məmnun deyildilər.Amma yəqin ki,  canlarını və mallarını qorumaq  üçün  susurdular.Gürşad istəmirdi ki,  onların bu  səssiz  sevincləri yox olsun.Buna  görə  də onlardan Firuzu soruşmadı.Onlar   həmişə  bu yollarda  gəzirdilər.Verəcəkləri cavablar da bəzilərinin xoşuna gəlməyə  bilərdi.Həm bu, onlar  üçün təhlükəli də ola  bilərdi.Dəzgahın yanına gəlib qılıncları ayağı ilə sola  itələyib əmr edici bir tərzdə  yaralılara ,-gəlin bu  divara yaxınlaşın,- dedikdən sonra tacirlərə ,-üzr  istəyirəm, sizi narahat  etdim, siz  yeməyinizi  yeyin,- dedi.Yaralılar  dəhşət içində idilər. Belə   şey görməmişdilər. Eşitsələr belə, bu, inanılası deyildi. Bir tüksüz  silahsız gənc səkkiz nəfəri  xud-xəşil eləmişdi. Halbuki, bu bölgədə onlardan qorxmayan yox idi. İpək Yolunun xəracını da onlar alırdılar. Lazım olanda   bəylər və xanlar onların ziyarətinə  gəlirdilər. Ancaq bu adam onlarla pişiyin siçanla oynadığı kimi oynamışdı. Əmri alan  kimi kürəklərini divara söykədilər. Bəzilərinin əlləri, qolları, bəzilərinin qabırğaları qırılmışdı. Ona görə də  uzun müddət heç  kimi narahat  edə bilməyəcəkdilər. Deyəsən, ən ağır yaralı olan da ilk hücuma keçən uzun saçlı idi. Gürşad dəzgahın arxasında qorxudan büzüşüb qalan çinliyə sərt bir səslə, -Buraya gəl!- dedi. Çinlinin gözləri qızarmış, rəngi ağappaq olmuşdu. Yerindən qalxaraq hörmətlə  əllərini qabağında çarpazlayıb,-Buyur , bəyzadəm- dedi. Gürşad ona diqqətlə baxdıqdan sonra, -Məni tanıyırsanmı?- deyə soruşdu. –Xeyr, bəyzadəm.

 -Sən On yeddinci tümənin əsgərlərindənsənmi?

-Bəli.

 -Mən sizin yeni sərkərdənizəm. Sizi götürüb Çinə aparmağa gəlmişəm. Nəzarətçidən açarları al, əsirləri aç və Yüzbaşı Kaoçeni də yanıma göndər.  Əmri alan əsgər, tezcə açarları götürüb çıxanda  Gürşad da dəzgahın arxasına keçib tapdığı  bir vedrə suyu uzun saçlının üzünə tökdü. Adam ofuldana-ofuldana ayılıb divara söykəndi. Çənə sümüyü, burnu və qolu qırılmışdı. Çox  çətin  danışırdı. Ətrafına boylandı. Bura sallaqxanaya  dönmüşdü. Uzun boylu qarabuğdayı  gənç, bir əlində qılınc bir əlində qəmə olduğu halda ovunu parçalamağa hazır bir pələng kimi pişiklərinə   baxırdı:  

 -İstəsəydim hamınızı öldürə bilərdim, gördüyünüz  ki, öldürmədim. Amma bu öldürməyəcəm demək deyil. Suallarıma doğru cavab verib, itirdiklərimin tapılmasına kömək etsəniz, sizə bir xətər toxundurmaram  və çıxıb gedərəm,- dedikdən sonra, -İndi  deyin görüm,   Firuz hardadır?- deyə soruşdu. Nəzarətçi:

-O qədər  qalmaqalın səbəbi buydumu?-dedikdən sonra xurd-xəşil olmuş  uzun saçlını göstərdi:

 -Budur, bax, Firuz! Gürşad mat qaldı.Əgər bu Firuz idisə, onda dünənkü Firuz kim idi? Bir müddət düşündükdən sonra uzun saçlıya  tərəf döndü:

 -Bu karvansaranın sahibi Firuz sənsənmi?  Uzun saçlı inildədi:

 -Bəli.

-Mən sizin karvansaraya dünən gecə yarısı gəldim. Özünü Firuz deyə tanıdan yekə dişli bir kişi, yatmaq üçün məni üçüncü mərtəbədəki bir otağa aparanda, onun yardımcısıyam  deyən bir qozbel də atımı tövləyə  apardı. Sabah  oyananda atımın, silahımın və pulumun oğurlandığını gördüm.  Gürşad, Firuza bir müddət diqqətlə baxdıqdan sonra davam etdi:

 -Səni, hələlik, yaraladım. Əgər mənə  fırıldaq gəlməyə çalışsan, onda  heç yazığım gəlməz başını kəsərəm, bilmiş ol. Onların oğru  olduqlarını, tanımadığını qətiyyən demə. Çünki bunu ağlıma və biliyimə qüsur sayıram. Onlarla ortaq olduğunu bilirəm,- Firuz çətinliklə  dikəldi. Masaya dirsəklənərək  bir az irəlilədi. Divarda, əslində qapı olan bədənnüma güzgünü yana və içəri itələyərək açılan qapıdan sol əlini uzadıb əvvəlcə silahları, sonra da pulları çıxarıb yiyəsinə verdi:  

-Atınız da yanıq dəyirmanın samanlığındadır. Çinli yerini bilir. Ona de, gətirsin. Elə bu vaxt  Yüzbaşı Kaoçe içəri girdi. Gürşad ona, -Yüzbaşı, vaxtımız azdır. Karvansarada  nə qədər silah, at,yemək-içmək varsa, hamısını götürün gedək.Hə,bir də bir –iki adam göndər, yanıq dəyirmandakı  ağ köhləni də gətirsin,- dedikdən sonra, Firuza yaxınlaşdı:

-Bax, Firuz, döyüş döyüşdür, onun böyüyü -kiçiyi olmaz. Sizinlə döyüşdük və mən qalib gəldim. Buna görə də qənimət olaraq  mallarını mənimsədim. Siz  də mənim əsirimsiniz. Amma mən sizi fidyəsiz olaraq sərbəst buraxıram. Bir etirazınız varmı?

 -Yox, igid. Ancaq  sənin kim olduğunu bilmək istəyirəm.

-Bunda haqlısan, başımız elə qarışdı ki, özümü sizə tanıtmağı unutdum. Mən Göytürk bəylərindən Gürşadam.  Karvansaraydakılar  mat-mat  bir-birinin üzünə baxaraq, “Gürşad imiş!” deyə pıçıldaşdılar. Nəzarətçi, -İgid, yaman bir bahadır olduğunu eşitmişdim, amma bu qədərini gözləmirdim,-dedikdə, Firuz qırılan çənəsini tutaraq, -İgid, mallarımızı savaş qəniməti olaraq ələ  keçirməyinə bir sözüm yoxdur, amma bu malların üçdə ikisi məbədindir,- deyə əlavə etdi. Gürşad ona,-Bir qadına bac vermək sizə yarışırmı?- deyə hirsləndi.O da,-“İgidim, bu adi bir qadın deyil, axı. O, bir sehirbazdır. Silah sehirə nə edə bilər?-deyə  cavab verdi. Gürşad öz-özünə   , “Görəcəyik” dedikdən sonra eşiyə çıxıb, “Yüzbaşı !”deyərək, Kaoçeni çağırdı.Yüzbaşı  səsi eşidərək tez gəldi:

-Buyurun, komandanım!

 -Bir neçə dənə həkim göndər, müayinə olunmalı yaralılar var. Əsirlərin arasında  həkimlikdən başı çıxan  beş nəfər gələrək yaralılara ilk tibbi yardım göstərdi. Gürşad,

-Yüzbaşı, sayımız nə qədərdir?-dedi.

 -Dört çavuş, bir yüzbaşı olmaqla  cəmi altımış beş nəfərik, komandanım.

 -Neçə atımız var?

-Yüz at, iyirmi qatır.

-Qatırlara lazımi qədər su və ərzaq yükləyərək, atları da  yəhərləyib hərəkətə hazır halda gözləyin. Yüzbaşı:

-Baş üstə, komandanım,- deyərək çıxdı. Yüzbaşı işini  bilirdi. Yol hazırlıqlarını qısa müddətdə  tamamladıqdan sonra daha  vaxt itirmədən  sərkərdənin əmri ilə atlarına minib şimala doğru yollarına davam etdilər. Altımış beş nəfərlik kiçik birlik bozqırda şimala doğru sürətlə gedirdi. Heç gözləmədikləri halda bir anda əsarətdən qurtulmuşdular . Sevinclərinin həddi-hüdudu yox idi. Günortaya  qədər şən əhvali- ruhiyyədə yol getdikdən sonra sulu və ağaclıq bir əraziyə çatanda  dayandılar. Gürşad, həm istirahət etmək, həm də vəziyyəti  müzakirə etmək istəyirdi. Əsgərlər, on-on olaraq altı dəstəyə bölündülər. Dəstə komandirlərinin nəzarətində  kiçik bir gölün başında oturub dincəlirdilər. Bir ağacın altında oturan Gürşad hündür səslə, -Yüzbaşı!  Taqım çavuşları ilə birlikdə yanıma gəlin,- dedi. Yüzbaşı, əmri alan kimi çavuşlarla birlikdə  gəlib komandanını ehtiramla   salamladıqdan sonra onun qarşısında bardaş qurub oturdu. Gürşad, tabeçiliyində olanlara yuxarıdan aşağı   baxan bir sərkərdə  deyildi. Tabeçiliyində olanlar onun yanında mənəvi təzyiqdən daha çox özlərinə olunan etimadı hiss edirdi. Tabeçiliyindəkilərlə dost kimi danışardı,  amma bu  zaman  aradakı məsafəni qorumağı da yaddan  çıxarmırdı. Bunu intizam  və hərb sənətinin qanunu kimi edirdi. İnsanların hamısının eyni düşüncədə olmadığını və məsafəsizliyin intizamsızlığa yol açacağını bilirdi. Ətrafında toplananlara müraciətlə, “Dostlar, mənə  yaxşı qulaq asın!- deyərək aram-aram danışmağa  başladı:

-Azad və məğrur bir əsgər üçün əsarətin nə qədər ağır olduğunu yaşayaraq  gördünüz. Ümidvaram ki, eyni əzabları bir daha yaşamazsınız. Lakin yoldaşlarınızdan iki min nəfəri hələ də sehirbazın  əlində əsirdir. Digərləri isə   yolundan   azaraq Cəhənnəm Yarğanında sürətlə ölümə doğru gedirlər. Məsələni bilənlər bilir, amma bilməyənlər üçün qısaca açıqlamaq istəyirəm. Onlar yarğanı  keçib Çinə gedəcəklərini zənn edirlər, amma onları gözləyən təhlükənin fərqində deyillər. Yarğanın axırına çatanda  qabaqlarına iki yol çıxacaq. O yolun biri bataqlıqdır. Hələ oraya girənin   çıxdığı görünməyib. İyirmi il bundan əvvəl qərbə  köçən avarlardan beş min nəfərlik bir dəstə, xanlarına hirslənib birlikdən ayrılaraq geri qayıtmışdılar. Bu açıq-aşkar xanın hakimiyyətinə qarşı  üsyan idi. Xanın onları izləyən ordularından  xilas olmaq  üçün Cəhənnəm Yarğanına girdilər, lakin oradan heç kim  sağ çıxmadı. Bu hadisənin şahidlərindən hələ  də sağ olanlar  var. İndi də gələk ikinci yola, ora isə bir damcı belə suyun olmadığı dərin uçurumlardan və yüksək dağlardan ibarətdir. Lakin deyək ki, keçid verməyən bu uçurumları və dağları cürət  edib aşdınız, onda gedib Çinə  çatmağınız tam iki ay çəkər. Bu da susuzluqdan ölmək deməkdir. Bu dediklərimlə bağlı bir sualı və ya  sözü olan varmı?  Çavuşlardan biri, söz aldı:

-Komandanım, təxminən beş min nəfərlik bir ordunun sizin bu bildiklərinizi bilməməyi məni heyrətə gətirir. Bunlar axmaqdırmı? Gürşad diqqətlə çavuşa baxdı:

-Sən mənim bu dediklərimi bilirdinmi?

-Xeyr.

 -Yaxşı, sənin bilməməyin də axmaqlığındadırmı?

-Bir söz deyə bilmərəm, komandanım.

-Doğrudur, deyə  bilməyəcəyini bilirəm. Elə isə qulaq as, sənin əvəzinə mən cavab verim.  Gürşad diqqətlə çavuşun üz ifadəsinə baxdı. Səmimi idi və  söylədiklərinə inandığı üzündən görünürdü. Davam etdi:

  -Siz çinlilər, oturaq həyat  tərzinə  vərdiş etmisiniz. Kənd  təsərrüfatında və memarlıqda bizdən irəlidəsiniz. Niyə deyə  soruşsanız, onu deyim ki, sizin  həyat tərzinizin tələbatı  budur.Biz Göytürklər isə, yaylaq və qışlaq arasında  köçərək  yaşayan bir toplumuq, həyat tərzimizin tələbatına uyğun olaraq da heyvandarlıqda, ovçulıqda, çöldə  yol, yön və su tapmaqda sizdən irəlidəyik. Çin dənizindən Qara dənizə qədər olan ərazinin coğrafiyasını və yollarını yaxşı bilirik. Sonra yanındakılara tərəf dönüb, -Siz Tuna adında bir çay olduğunu eşitdinizmi heç? – deyə soruşanda çavuş cavab vermyə məcbur oldu: “Xeyr.”

-Biz onun Qara dənizə töküldüyünü bilirik. Yaxşı, Nil çayını bilirsinizmi?

-Xeyr.

-Biz onu da bilirik. Ağdənizə tökülür. İndi də sizə daha heyrətamiz bir şey deyəcəm. Təxmin edin görüm, hər iki  çay Çindən piyada  yolla nə qədər məsafədədir?  Çavuş çəkinə-çəkinə təxminini söylədi:

-Bir ay ola bilərmi?

 -Bir il. Hamı təəccüb edəndə Gürşad:

 -İndi də  gələk axtardığımız yoldaşlarınıza,mən onları “yağışdan  çıxıb yağmura   düşənlərə” oxşadıram. Onlara  axmaq demək doğru olmaz, onlar, sadəcə, getdikləri yolu və çölü yaxşı tanımırlar.  Bu dəfə də yüzbaşı söz aldı:

 -Komandanım, maraqlanmağımı  üzürlü hesab edin. Avarların həyatı  da sizinki kimi hərəkətli olduğu halda onlar da Cəhənnəm Yarğanına girdilər. Bu halda onların bu yerləri  yaxşı tanımadıqlarını  deyə bilərikmi?  

-Xeyr. Onlar bu yerləri  tanıyırdılar. Ancaq qarşılarında təkcə iki seçimləri olduğunu da bilirdilər. Ya qalıb döyüşəcəklər, ya da bəxtlərini  sınayacaqdılar. Onlar da ikincisini seçdilər. Bəzən hər ordu belə çarəsiz hala düşə bilər. Avarlar çarəsizlikdən öldülər. On yeddinci tümən isə, əgər  biz vaxtında çatmasaydıq biliksizlikdən öləcəkdilər. Başqa sualınız yoxdursa, indi də nə edəcəyimizə qərar verək.  Heç kim  dinməyəndə Gürşad, gedəcəkləri   yolu izah etməyə başladı: “Sizi çox yaxşı bildiyim kəsə bir yolla gətirdim. İndi olduğumuz yerin adı Adsız Təpədir. Vaxtı ilə Bayındırlardan hələ ad ala bilməmiş bir gənci, pələnglər burada parçalayaraq öldürdüyünə görə, həmin gündən  buraya  onun xətrinə  Adsız Təpə deyiblər.Üzünüzü günəşin doğduğu yönə tutduğunuz zaman sağa doğru bir gün  bir günorta getsək yarğanın girişinə çatmasaq da, girişə ən az üç fərsəx yaxınlaşmış oluruq.Həm də dörd nəfərlik bir önçü qrupu  əvvəlcədən göndərəcəyik. Onlar çapa-çapa  gedəndə  biz yeyin addımlarla onların dalınca  gedəcəyik.   Önçülərimiz onları görərsə, şərqə tərəf  iki yanar ox atacaqlar.  Yüzbaşı sözə qarışraq:

-Komandanım, mən və  iyirmiyə yaxın kəşfiyyat əsgərim məbəddə olduğumuz müddətdə öz gücümüzə bir az məlumat toplamışdıq. Bunların bir qismini sizə demişdim. İki gün əvvəl komandir  Aparanın, Alanqoya ilə olan  söhbətini  bir çoxları kimi mən də eşitdim. Onun  dediyinə görə  On yeddinci tüməndən   qalanlar beş günə qədər yarğanın çıxışında olacaqlar. Elə bu saat yola çıxsaq asanlıqla  onlara  çata  bilərik,-dedi. Bu zaman çavuş, “Komandanım, onlara çatandan sonra nə edəcəyik?-deyə soruşdu.O:

-Oraya çatıb  onların vəziyyətini görmədən hərəkət planı  qurmaq   doğru olmaz.

  -Ən çox qorxduğunuz şey nədir, komandanım?

-Əsgərin, ordu intizamını itirib   itaətsiz quldurlara çevrilmələridir.

-Buna nə qədər ehtimal  var ?

-Hardasa yarı -yarıya.

– Ehtimal bu qədər yüksəkdirmi?

-Niyə təəccübləndin? Bir ilə yaxındır ki, bunların başlarında yüksək rütbəli komandir yoxdur. Tümənin birliyi tamamilə  pozulmuşdur. Əgər kiçik dəstə komandirləri  uzaqgörən olub    komanda sistemini   qoruya  bilibsə, onda tüməni yenidən nizama sala bilərik. Yox, əgər adamların bir-birini  saymadığı, hər ağızdan bir avaz çıxdığı  kiçik  dəstələrə bölünüblərsə, ya da sıravi əsgərlər özlərini müstəqil  bir  bəy kimi görməyə başlayıblarsa, o zaman işimiz bir az çətindir. Gürşad  izahatından sonra:

-Başqa sualı olan varmı?-deyə soruşdu. Heç kimdən səs çıxmayanda yüzbaşına tərəf  döndü:

 -Əsgərlər arasında Göytürklərin işarə  dilini bilən varmı?

-Xeyr, komandanım.

-İndi də vaxt itirmədən dörd nəfərlik bir önçü təyin edərək mənim yanıma  göndər.

-Baş üstə,- deyib oradan uzaqlaşan  yüzbaşı, çox keçmədən dörd əsgərlə birlikdə komandirin  qarşısına gəldi. Komandir yəhərindəki çantadan üç qarış boyunda qırmızı və mavi rəngdə lentlər çıxardı:

-Bu lentlərə diqqətlə  fikir ver. Qırmızı lent təhlükə, mavi lent isə təhlükəsizlik  deməkdir. Yolda bizim bilməyimizə ehtiyac olan vacib bir şey görsəniz qırmızı və mavi lenti bir-birinə bağlayıb bizim görə biləcəyimiz şəkildə yüksək  bir ağacın  budağına, ya da qayalıqlara  bağlayın. On yeddinci Tümənə rast gəlsəniz şərq tərəfdə  göy  üzünə  bir yanar   ox atıb içinizdən yüzə qədər saydıqdan sonra ikinci oxu atın. Söylədiklərimi başa düşdünüzmü?

-Başa düşdük, komandanım.

-Yaxşı, elə isə di durmayın, tez yola çıxın. Dörd önçü  dördnala çaparaq  yola 

 düşərkən komandan dönüb yüzbaşına:

-Aramızda sənin kəşfiyyatçılarından neçə adam var?

-On nəfər, komandanım.

-İşlərini yaxşı bilirlərmi?

-Çox da yaxşı deyillər, amma elə pis də sayılmazlar. Komandan öz-özünə, nə edək, bunlarla kifayətlənək, deyə söylənirdi ki, sonra yenə yüzbaşına baxdı:

 -Bunlardan bir qisminə  göy üzünü, bir qisminə da ağac və qayalıqları müşahidə etmə tapşırığı  ver ki, rəngli lentləri və yanar oxları gördüklərində bizə bildirsinlər. Hər şey aydın oldumu?   

 -Bəli, komandanım.

-Soruşmaq istədiyin bir şey varmı?

-Xeyr. Komandan bu dəfə də taqım çavuşlarına tərəf döndü:

 -Sizin demək istədiyiniz bir şey varmı?

-Xeyr.

 -Biz də heyvanları suladıqdan sonra yola düşərük. İndi gedib birliklərinizi yola hazırlayın. Komandanlar birliklərinin başlarına gedərkən yüzbaşının əmriylə önçülər vaxt itirmədən yola çıxdılar. Heyvanları sulayıb, atları yəhərlədikdən sonra digərləri də yola çıxanda artıq günorta olurdu.   Hər biri on nəfərdən ibarət olan altı atlı qrup iti addımlarla yollarına davam edirdi, yüzbaşı Kaoçe isə bir xeyli düşüncəli idi. Əslində, buna düşüncədən çox bir növ nəfs mühasibəsi demək daha düzgün olardı. O, Şansidə doğulmuşdu. Bir Budist rahibi olan atası oğlunun onun yolu ilə getməyini istəyirdi. Buna görə də atasının   istəyi ilə  o,  iki il  məbəddə müxtəlif  Uzaq Şərq təlimlərini öyrənməyə  çalışdı. Konfyuçinin aforizmlərindən bəzilərini əzbər  bilirdi. Ancaq   onun nə demək istədiyini hələ də doğru düzgün dərk etməmişdi.Axırda atasının qəzəblənməsinə baxmayaraq, bu işdən bezərək məbəddən çıxıb tacirlik etməyə başladı. Burada da  işi alınmayanda ,   imperatorun ordusuna əsgərliyə yazıldı. Bütün çətinliklərə rəğmən əsgərliyi sevmiş, qısa müddətdə  göstərdiyi bacarıq  və yaxşı xidmətlərinə görə yüzbaşılığa qədər yüksəlmişdi. Ona və onun kimi əsgərlərə  türklərin ən böyük təhlükə  olduğu öyrədilmişdi. Yaxşı bir çinli komandan  öz dövləti və imperatoru naminə  türklərə əsla mərhəmət etməməli idi. Çünki onlar   sözlərinin üstündə durmayan və insanları arxadan oxlayan canilər idi. Lakin Gürşadı tanıyandan sonra ona öyrədilənlərə ilk dəfə  şübhə etməyə başlamışdı. Bir tərəfdən  onlarda türklərə qarşı nifrət yaratmalarını,   digər tərəfdən də  bir türkü  gətirib başlarının üstündə  komandan təyin etmələrini  başa  düşməkdə çətinlik çəkirdi. Çinli komandanların ən yaxşısının belə lovğalıqdan yanından  keçmək olmurdu. Vəzifə və izin almaq  hallarında asılı olduqları  adamlara  böyük miqdarda   rüşvət verirdilər.  Düzdür,rüşvət qadağan idi, amma alan da, verən də razı olduqdan sonra heç kim  heç nə deyə bilmirdi. Hələ inzibati cinayətlər ilə əlaqəli məhkəmələrdə ödənilən haqq  bir neçə dəfə artırdı.Elə bu da nəhəng Çin ordusunu içəridən çürüdən bir əxlaqsızlıq əxlaqı idi. Amma bu gün komandanlıq edən Gürşad isə çox fərqli bir  adam idi. Ona qarşı  nə qədər qəzəbli olsa da,     bir az   yaxınlaşanda bütün xoşagəlməz  duyğuları  yox olurdu. Onun dediyi hər bir şey ağıl və məntiqə uyğun idi. O qürurlu idi, amma lovğa deyildi. Tabeçiliyində olanlarla maraqlanar və onları qoruyardı. Üstəlik də, bütün bunları  təmənnasız, bir  borc kimi edərdi. Onun yanında insanın qəlbinə  dəhşətli bir inam hissi  dolurdu.  Bu duyğunu digər komandanlardan heç birisinin yanında hiss etməmişdi. Bölük komandiri  minbaşı Çenin, Alanqoyanın fədailərinin atdığı oxdan qorxaraq  tabeçiliyində olan bir əsgərin arxasında gizlənərək hamının  gözünün qabağında onu   özünə qalxan  etməsi heç cür qəbul edilən bir şey deyildi. Belə bir çinlidənsə Gürşad  min dəfə yaxşı idi. O əsir edilmiş bir xalqın içindın çıxmışdı. İmperatorun əmrində işləyirdi. Bunu anlamaq mümkün idi. Bir gün   öz  xalqını azadlığa qovuşdurmaq üçün, Aşina soyunun digər tigin və şadları kimi onun da üsyan etmə ehtimalı vardı. Bir əsirin  azadlıq uğrunda  ayağa  qalxmasına çox  təbii baxılmalıdır. Bunun üçün onları günahlandırmırdı. Gürşad xilas edənə qədər  onun özü də bir əsir idi. Məbəddə olanda min  dəfə qaçma planları qururdu. Hələ bəs o çinli komandirlərın davranışları… Bax, bu onları heç cür  anlamırdı. Konfyuçinin mərdlik, doğruluq və təmənnasız kömək kimi ideyalarını çinli komandirlərdən çox, Gürşadda görürdü.  Gürşad isə, Konfyuçiyə  deyil, göy dininə inanır  və  Konfyuçini də bəlkə heç tanımırdı. O digər komandirlər kimi Gürşada  nifrət etmirdi. Əksinə,  ona hörmətlə  yanaşırdı. Bir gün azadlıq və  müstəqillik uğrunda ayağa qalxma xəyalı ilə yaşayırdısa, bu  onun əsla pis  adam olması demək deyildi. Çünki bu, onun haqqı idi. Lakin imperatoru və dövlətini qorumaq da yaxşı   bir çinli kimi onun vəzifəsi idi. Lazım gələndə  onun qarşısına keçib döyüşərdü, amma yenə də ona olan  ehtiramını itirməzdi. Çünki onun kimi düşmənlər hörmətə layiq  düşmənlər idi. General Zaoza kimi bir dostu olmaqdansa  Gürşad kimi min düşməni olsa  yaxşıdır.İnsanın, bəzi hadisələr qarşısında qərarsız qalması və onlara bir məna verə bilməməsi çox qan qaraldıcı bir şeydir. Gürşadı tanıyandan sonra   düşüncələri durulmuş  kimi idi.   Ruhən özünü daha rahat hiss edirdi.O artıq, Gürşadı, digər komandirləri, əsarəti və yolunu azıb Cəhənnəm Yarğanına girənləri, imperatoru və dövlətini,  beynində hər birini öz  yerində   oturda  bilirdi; uzun zamandan bəri onu narahat  edən qarmaqarışıq  düşüncələrdən xilas olmuşdu. Beləcə dərin düşüncələrə dalmışdı ki,  Gürşadın, “Əsgər, aram addımla irəli!” əmrini eşidib özünə gəldi. Birliklər yeyin addımdan aram addıma keçərkən axşam düşmək üzrə idi. Üfiqdə burum -burum buludlar qızılı sarıya boyanaraq   axıb gedirdi. Bir  azdan  günəş qırmızı bir top kimi üfiqdə yox olmuş və  axşam  düşməyə başlamışdı.

Gürşadın, “Əsgər, dayan!” əmri  ilə birliklər dayandılar. Gürşad yüzbaşını yanına çağırdı: -Yüzbaşı, bütün gecə  yol gedəcəyik, ona görə də bir az  dincələk. Vəziyyəti taqım çavuşlarına bildir.  Sonra da əli ilə işarə  edərək, -bu təpələrə dörd   növbətçi göndər. Birliklər bir-birlərinə yaxın binə salsınlar- dedi. Dincələn birliklər, atların tərini qurudub onları dincəldib  yemək də  yedilər.  At belində   saatlarla  yol gedə-gedə lap yorulmuşdular. Atları da, özləri də  dincəldikdən sonra komandirin “Qalx və hazır ol!” əmri ilə atlarını yəhərləyib hərəkətə hazır durdular. Komandirin ”Ata  min və aram addımla irəli!” əmri  ilə yola  düşüb gecə yarısına qədər  bu şəkildə getdikdən  sonra iti addıma keçib, sabaha az  qalanda   günəşin doğuşunu at belində çaparaq salamladılar. Bir  müddət belecə yol getdikdən sonra Üç Gölə çatanda komandirin əmri ilə dincəlmək üçün yenə   dayandılar.  Bura  suyu və otu bol olan bir meşəlik idi. Həmişə olduğu kimi birliklər bir-birinə yaxın  düşərgə salıb, əhəmyyətli yerlərə də növbətçilər qoydular. Sağ tərəflərində məşhur  İpek Yolu  iki dağ silsiləsinin arasında fərsəxlərlə uzanıb gedirdi. Günəş, yolun sonunda, bəlkə də sonsuzluğunda sanki qızıl bir sini kimi yerə düşmüşdü. İnsan  əlini uzadıb tutmaq  istəyirdi.Lakin  ona yaxınlaşmaq mümkündürmü! Siz ona doğru getdikcə, o sizdən uzaqlaşırdı. Buna görə də  buraların  insanları günəşi nazlı bir qıza bənzədirdilər. O belə əlçatmazlığı ilə neçə-neçə şirin dilli ozana və fırçasıyla təbiəti dəyişdirməyə çalışan çılğın rəssamlara ilham qaynağı olmuşdu. İpək Yolu tacirlərindən bəziləri Üç Göldə saatlarla dayanıb  günəşin doğuşunu seyr etmək üçün gözləyərdilər.