və ya İlan sevgisi
(fantastik-mistik povest)
2-ci Kitab
(Əvvəli saytın 19 yanvar, 01, 08 fevral, 06 və 08 may tarixlərində yayımlanmışdır)
-Irısi onun yanında görmüsən? – başqa bir adam söhbətə qarışaraq soruşdu. Oğlan başını tərpətdi. Irısın anası:
-O, boyunbağı taxmışdı,- dedi və uşağın boynundakı boyunbağı göstərdi.
– Özbaşnalıq! – Asanbu dedi. – Şərfi çıxarıb atdı və boyunbağısını uşağın boynuna taxdı… sonra da ilana çevrildi, hə?! Yəni o ağ ilan Qızmonçokdur?!
Əvvəlcə burada dayananlar, hətta Bektemir belə buna əmin idilər.
-Kim bilir…- dedi Dildekan.
“Mən sizə dedim ki, belə olacaq! Siz mənə inanmadıniz?!” -Saira Bektemirlə ərinə baxdı.
– İndi necə olacaq?! – qadınlardan biri qorxmuş səslə soruşdu.
– Onu dərhal tapmalıyıq! – kişi mızıldandı: -Sorğu-sual etməliyik.
– Onu tapanda nə edəcəyik? – bayaqdan susmuş ucaboy sarışın adam araya girdi. – O tək deyil. Payızda baş verənləri unutmusunuz?
– Düz deyir. Hirsli başla heç bir iş görmək olmaz, daha diqqətli olmalısınız! Yaxşı, biz artıq həyatımızı yaşamışıq. Gəlin uşaqları fikirləşək, deyə camaatin içindən biri dedi.
– Bubu nənə və ağsaqqal Akbay öldükdən sonra bizə rəhbərlik edəcək bir nəfər də yoxdur! – qadınlardan biri ah çəkdi.
İşenbay, Abılay və bir neçə başqa adam, deyəsən, bundan heç də məmnun deyildi.
– Gəlin, axşam yığışıb bu haqda bir az daha danışaq. Bəlkə Tanırbay qardaş da o vaxta qədər gələr. –İşenbay dedi.
– Eh, bu Tanırbay dayının nə xeyir var?! – Asanbu dedi.
– Onda deyəcək sözün varsa, fikrin varsa, danış, dinləyirik?!
Qadınlar arasında hər şeyi bilən, hamıdan gec gəldiyindən burada olan söhbəti tam eşitməyən Dildekan:
– Ya Rəbb, Qızmonçok hələ yanımızda olanda onunla ortaq bir dil tapıb, təfərrüatları daha yaxşı öyrənib hər şeyi sülh yolu ilə həll edə bilməzdikmi? – söhbətə qarışdı. – Bunu etmək əvəzinə, yenə “əjdahanın quyruğunu tapdalamaq” bizim günahımız deyilmi!
Sayra “onun bostanına daş atana” Dildekana qəzəblə baxıb:
– Nə deyirsən, Dildekan?! Yenə ağlına gələni danışırsan! Sənin özünü görəydim.
– Lazım deyil, Saira! Hamı qulaq asdılar və dediyin kimi etdilər. Heç kim sənin sözünün əleyhinə deyildi, hamımız səni dinlədik. Onun valideynləri pis insanlar deyildi. Heç olmasa onlarla ortaq dil tapa bilərdiniz? Mən sizə dəfələrlə demişəm.
– Oh-baay!.. Adama imkan versən ağlına nə gəlir danışacaq!
Bektemir onların dava-dalaşına, mübahisələrinə qulaq asmaq istəmirmiş kimi camaatın arasından keçib qapıya tərəf getdiə. Evi dolanaraq ilanın süründüyü tərəfə getdi. Bu dəfə onun arxasınca gələn yox idi.
Bektemir, tikan və otla örtülmüş əraziyə göz gəzdirdi, ümid edirdi ki, Qızmonçok və Can bu yerdə hardasa gizlənirlər.
– Qızmonçok?! – sonra sərt tonda deyil, sakit səslə dedi.
– Can?!
Cavab verən olmadı.
Evin içində dalaşanların, mübahisə edənlərin səsi kəsildi, çöldəki səsə qulaq asdılar.
– Qızmonçok-yaxşı?! Ca-an?!
Evdəkilər çölə çıxmağa başladılar. Saira həmişəki kimi hamını ötüb həyətin arxasına qaçdı.
Əlində Qızmonçokun yaylığını tutan Bektemir üzü dağın yamacına tərəf dayanmışdı, arxası isə camaata tərəf idi. Başını arxaya atıb az qala çiyinlərini bükmüş gəncin ağladığını başa düşmək çətin deyildi…
Saira oğluna tərəf gedəndə yanındakı qadın əlindən tutaraq onu saxladı.
– Onu rahat buraxın. Qoy sakitləşsin.
Bektemir çoxdandır ki, belə ağlamırdı. Cadugərin baxışlarına qoşulan Dildekanın sözləri həqiqətən də məntiqli görünürdü. O güclə ayaq üstdə dayanıb ona yalvaran Qızmonçoku xatırladı: “Hara getməliyəm? Valideynlərim belə yoxdur!” Amma, bütün bunlara baxmayaraq, o, Qızmonçokun getməsini təkid etdi!
Bektemirin içi od tutub yanırdı, dağlanırdı. Özünə nifrət edirdi. O öz özünü danladı,qınadı və acı-acı hönkürdü.
İlan bütün bunları qovaq ağacının başında asılı halda seyr edirdi.
***
Həyətin arxasındakı bu qovaq ağacı uşaqlıqdan Canın sevimli yeri idi. O həmişə ağaca sarılardı və çürük qovağın zirvəsinə qədər çıxardı və buradan görə bildiyi hər şeyə baxardı. Bütün kəndi müşahidə edərdi. Orada olan hər hərəkəti görərdi.
Buradan hər şey bir baxışda aydın görünürdü. Ən çox bəyəndiyi isə Bektemir, Çintemir və bir qrup başqa uşaqların zar (çuko) oynamağa getmələri idi. Onlara baxanda insan kimi sevinirdi, elə bil elə həmin an onların cinsinə çevrilib oynamağa qaçacaqdı. Həmişə özünü bu uşaqların yerinə qoymaq, onlar kimi iki qolu, iki ayağı olmasını istəyirdi!
Bir gün öz aralarında oynayan, dalınca gedən, dalaşan, mübahisə edən uşaqlara baxdı və onların yanına necə düşdüyünün fərqinə varmadı.
O, uzun müddət qanovda gizləndi. Nəhayət bundan bezdi və sürünərək çölə çıxdı. Elə bilirdi ki, uşaqlar ona sevinəcək, qeyri adi və maraqla baxacaqlar. Hətta onu tutub, başını sığallayıb: “Bu ilan Qızmonçokdur?” deyəcəklər, onunla dostlaşacaqlar. Amma heç də onun təsəvvür etdiyi kimi olmadı. Onu görən uşaqlardan biri qışqırdı:
-Aaa, ilan!,- oğlanın səsindən onun çox qorxduğunu anlamaq çətin deyildi.
Canı görən başqaları əvvəlcə kənara aralıya qaçdılar. Dayanıb heç yerə getməmiş, onların oynadıqları sümüklərin arasında sürünən ilana baxdılar. Hamıdan incimiş və qəzəbli uşaq kimi orada yellənən ilana yavaş-yavaş yaxınlaşmağa başladılar.
-O, mənim qurğuşunlu aşığımın üstündə uzanıb! – bir oğlan dedi.
-Mənim aşığımın da…
“Əgər mən hərəkətsiz uzansam, uşaqlar çox güman ki, mənim onlara qarşı ziyansız olduğumu başa düşəcəklər”, – deyə Can uşaqlara inanaraq gözlədi.
Bektemirin içi od tutub yanırdı, dağlanırdı. Özünə nifrət edirdi. O öz özünü danladı,qınadı və acı-acı hönkürdü.
İlan bütün bunları qovaq ağacının başında asılı halda seyr edirdi.
***
Həyətin arxasındakı bu qovaq ağacı uşaqlıqdan Canın sevimli yeri idi. O həmişə ağaca sarılardı və çürük qovağın zirvəsinə qədər çıxardı və buradan görə bildiyi hər şeyə baxardı. Bütün kəndi müşahidə edərdi. Orada olan hər hərəkəti görərdi.
Buradan hər şey bir baxışda aydın görünürdü. Ən çox bəyəndiyi isə Bektemir, Çintemir və bir qrup başqa uşaqların zar (çuko) oynamağa getmələri idi. Onlara baxanda insan kimi sevinirdi, elə bil elə həmin an onların cinsinə çevrilib oynamağa qaçacaqdı. Həmişə özünü bu uşaqların yerinə qoymaq, onlar kimi iki qolu, iki ayağı olmasını istəyirdi!
Bir gün öz aralarında oynayan, dalınca gedən, dalaşan, mübahisə edən uşaqlara baxdı və onların yanına necə düşdüyünün fərqinə varmadı.
O, uzun müddət qanovda gizləndi. Nəhayət bundan bezdi və sürünərək çölə çıxdı. Elə bilirdi ki, uşaqlar ona sevinəcək, qeyri adi və maraqla baxacaqlar. Hətta onu tutub, başını sığallayıb: “Bu ilan Qızmonçokdur?” deyəcəklər, onunla dostlaşacaqlar. Amma heç də onun təsəvvür etdiyi kimi olmadı. Onu görən uşaqlardan biri qışqırdı:
-Aaa, ilan!,- oğlanın səsindən onun çox qorxduğunu anlamaq çətin deyildi.
Canı görən başqaları əvvəlcə kənara aralıya qaçdılar. Dayanıb heç yerə getməmiş, onların oynadıqları sümüklərin arasında sürünən ilana baxdılar. Hamıdan incimiş və qəzəbli uşaq kimi orada yellənən ilana yavaş-yavaş yaxınlaşmağa başladılar.
-O, mənim qurğuşun aşığımın üstündə uzanır! – bir oğlan dedi.
-Mənim aşığımın da…
“Əgər mən hərəkətsiz uzansam, uşaqlar çox güman ki, mənim onlara qarşı ziyansız olduğumu başa düşəcəklər”, – deyə Can uşaqlara güvənərək gözlədi.
Qızmonçokla olduğu kimi dostluq edəcəyinə, ümumi dil tapacağına və onlarla anlaşacağına ümid edirdi.
Uşaqlar isə kiçik addımlarla yavaş yavaş ona yaxınlaşmağa davam etdilər və əyilib yerdən əllərinə daşl yığmağa başladılar. Balaca Can onların pis bir şey edəcəyini ağlına gəlmirdi. Axı, Qızmonçok da bəzən daş toplayır və onlardan kiçik evlər tikirdi. Onu tikib qurtardıqdan sonra orada oturub saatlara oynayırdılar.
Birdə uşaqlardan biri qışqırdı:
“Vur-yay!!!” və dərhal Canın üzərinə daş dolu yağdı. Və yalnız bundan sonra uşaqların fikirlərini anladı və sürünərək uzaqlaşdı. Uşaqlar isə onu təqib etməyə davam edərək:
– Onu öldürməliyik! Vur onu!
– Budur, burada! Bura girdi!
– Vur!
– Tsits, lənət olsun, qaçdı!
Uşaqlar onu bir xeyli müddət təqib etdilər, yetişib tapa bilmədilər və dayandılar.
İlan uşaqlıqdan bəri bu anları xatırladı.
İndi Bektemir, Çintemir, Jakşılay və Mukay… Indi hamısı böyüyüb dəyişib, artıq ata ,ana olublar, hərəsinin bir-iki uşağı var.
***
Bektemir sanki bir qərar vermiş kimi izdihamın arasından keçib harasa istiqamət götürdü.
– Bekki? – Saira həyəcanlı onun yolunda dayandı.
Amma Bektemir anasına bir söz demədən onun yanından keçdi. İndi ona izah etməyə vaxtı yox idi.
– Getdi! – deyə Saira kömək istəyirmiş kimi Abılaya, Mukana, camaata göz gəzdirdi. – Onu axtarmağa getdi…
Heç kim ona cavab vermədi. Saira oğlundan ötrü qorxaraq ağlamağa başladı.
– Aman Allah, o niyə elə elədi?… heç olmasa nəsə bir söz deyərdi, cavab verə bilərdi? – qadınlardan biri dedi.
– Atlarınızı yəhərləyin! – xeyli vaxt susub dayanan İşenbay arxayınlıqla dedi və baxışlarını Sairadan uzaqlaşdırdı.
– Qızmonçoku tapmalıyıq!
“Gəlin Qızmonçoku tapaq!” sözləri Canın qulağına xoş gəldi. O, indiyədək heç vaxt xoş söz deməyən İşenbaya qarşı müəyyən bir istilik hiss etdi. Saira göz yaşlarını çətinliklə saxlayaraq:
– Qoy itsin, cəhənnəm olsun! – dedi. – Onu mənim yanıma gətirməyin! Gözüm görməsin onu, yoxa çıxsın onu!..
-Elə eləmə, Saira. Yaxşı, onun valideynlərini görməmişdinizmi, tanımırdınızmı, ölənlərin ruhuna hörmət edin! Əgər qızı bu qədər bəyənmirdinsə, istəmirdinsə, onda gərək onu özünə gəlin gətirməyəydin ! – Dildekan dedi.
Can yavaş-yavaş söhbətin təfərrüatlarını anlamağa başladı.
– Səbirli olun, camaat. Qızmonçok qayıdanda danışarıq”, – İşenbay dedi.
– Allahım! – Asanbu boynunu qabağa uzatdı – “Gələndə” deyəndə nəyi deyirsiniz?! Qızmonçokun ilan şəklində evdən çıxdığını indicə görmədinizmi?! Batmanın qızına boyunbağısını verib, yaylığını da atıb gedib, qayıtmaq fikri də yoxdu!
Irısın anası qızını yerə qoyub boyunbağının boynundan çıxarmaq istədi, amma Irıs boyunbağını iki əlli tutdu və onu çıxarmağa qoymadı, ağlamağa başladı.
Bu haqda düşünən, lakin keçən ilki hadisədən qorxaraq susanlar Asanbunu dəstəkləyirmiş kimi başlarını tərpətdilər.
– Nə deyirsiniz, nə edək,ay camaat? – Abılay soyuq və titrək səslə dedi.
– Başqa seçimimiz yoxdur. Nə baş verməli idi, nəhayət baş verdi. Gəlin onu olduğu kimi buraxaq. Qalanını vaxtı gələndə görəcəyik,- uzun boylu sarışın dedi. Bunu eşidən Saira yorğun halda yerə oturdu və bu təklifi bəyənib-bəyənmədiyi bilinmirdi.
– Bəs Bektemir? – dodaqlarını güclə tərpətərək soruşdu. – İstərdim ki, Qızmonçok oğluma zərər vermədən, eləcə yoxa çıxsın.
– Yazıq Saira, onsuz da ondan qorxur, – Dildekan təxmin edirmiş kimi dedi. – Ona çox nifrət etdin və sonunda görürsən nə oldu?.. Yenə qayıdıb səni sancıb vursa, ay yazıq?! Deyirlər: “Ən zərərsiz varlıqlar belə, onları incitsəniz, sizin cavabınızı verə bilər”…
***
Camaat burada mübahisə etdiyi vaxt Can ağacın budağına sarılıb ağlayırdı. Qızmonçokun səhər dediyi sözün səbəbini o indi anladı: “Mən də sənin üçün darıxmışam, amma gəlmə!” Çünki…” və bu da Asılbəklə Sırğanın həyatda olmadıqlarından irəli gələn səbəb idi!.. Heyvan olsa da, insan kimi düşünüb, səhv doğulduğuna, taleyinə peşman olmuşdu! O bir daha anladı ki, bir insanın həyatı insan kimidir. , heyvanın həyatı heyvan kimi. Heyifki, iki ayrı dünya birləşib bir bütöv ola bilmir! Belə bir çətin bir həyat imtahanı, bəlkə də bir cəzadı, ya da hər hansı səhvdi. .. kaş biləydi tale ona niyə bu cür həyat verdi, hansı günahına görə? Görəsən bunun səbəbini anlayıb izah edən bir adam varmı? Bu sirli suallar, ilanı təpəsindən tutmuş quyruğuna kimi od tutub yandırırdı.
O aşağıda gedən mübahisələri daha eşitmirdi.Onları eşitmək artıq ona lazım deyildi.
***
Qızmonçok komuzu sinəsinə sıxaraq valideynlərinin qəbirləri tərəfə elə gedirdi ki, elə bil dalınca düşüb onu qovan birisi var. O bir-birinə bitişik olan iki kiçik təpənin ən yaxınına çataraq yerə yıxıldı:
– Ana, ata! – deyə hönkürdü.
Yalnız göz yaşları dayandıqdan sonra, yerə yıxılaraq hərəkətsiz uzandı. Külək onun paltarını və saçını qaldırmağa başladı. Çəyirtklərin cırıltısını, milçəyin vızıltısını, sərçələrin qanad çırpmağını nəzərə almasan, onun ətrafında heç bir canı yox idi. Ağır sükut. Bəlkə də bu sakitliyə görə Qızmonçok burada, valideynlərinin yanında, ömrünün sonuna qədər qalmaq istəyirdi. Ətrafda hər şey sakitləşdi, onun gözləri yumuldu…
Birdən arxadan yavaşca addım səslıri gəldi! Qızın gözləri böyümüşdü və gülümsəyərək səsə qulaq asırdı.
– “şirp-şirp”
Ona tərəf gələn sakit və ehtiyatla hərəkət edirdi… – Can? – Qızmonçokun ilk ağlına gələn fikir… – Yox, bu Cana oxşamır! “Bektemir?!” – Ürəyi daş kimi dayandı, elə bil ayağının sltına düşdü. Əlləri və ayaqları yenidən soyumağa başladı. O titrədi.
Bu dəfə o ilana çevrilməkdən qorxmurdu… Əksinə, ona elə gəldi ki, bu torpaqda azad ilan kimi sürünmək, Sairanın qəzəbi ilə yenidən üz-üzə gəlməkdən Bektemirin sözlərini eşitməkdən və xalqın əlindən ölmək qorxusu ilə yaşamaqdan daha yaxşıdır. Səs yaxınlaşdıqca aydınlaşırdı. Onun bütün bədəni uyuşdu və ilan olmaq istəyi yarandı. Gözlərini yumdu, dişlərini yumdu… O, dodaqlarında, dilində, dişlərində soyuqluq hiss etməyə başladı…
“Bəlkə mən ölürəm?” – fikrində Qyzmonçok öz özünə soruşdu. “Hər halda, mən istərdim ki, bircə, o gəlməmiş olsun…”
Lakin Kızmonçokun arzusu yerinə yetmədi. Ayaq səsləri onun düz onun qulağına çatdı və yanında dayandı.
Qız onun nəfəsini duymağa başladı. O, gələnin baxışlarını üzərində hiss etdi. Amma bu nə Can, nə də Bektemir deyildi. “Bəs onda kim idi?!” Qizmonçok cavab tapa bilmədi. Ona elə gəldi ki, indi gözlərini açsa, bu onun üstünə atılacaq.
O əlindəki ağacın ucu ilə qıza bir neçə yerindən toxundu, itələyərək yoxladı. Onsuz da sərt donmuş qız tərpənmirdi. Kölgə əyilib sanki qızın nəfəsinə qulaq asdı. Bundan sonra isti barmaqlar Qızmonçokun biləyinə, nəbzinə toxundu. Lakin o, cəld qızın biləyini buraxdı. Qızın bədənini sakit buraxaraq yoluna davam etdi. Buna görə də Qızmonçok fikirləşdi: “Nəbzim niyə vurmur, yoxsa doğrudanmı ölmüşəm?”. Yoxsa, həqiqətən, ilana çevrilirəm?”.
O, ayrılan naməlum fiqura baxmaq istədi, lakin bu, problem yarada bilərmiş kimi, hərəkətsiz uzanmağa davam etdi və yalnız səs kəsildikdən sonra gözlərini açdı. Gedən adam qadın idi! Qızmonçoq onu ob dəqiqə tanıdı -Alımkandır! Bubu nənənin gəlini!
Alımkan qaynanasının qəbrinin üstünə gəldi,əlindəki ağacı yerə qoydu, uzun müddət öz özünə mızıldandı və axırda ovcu ilə üzünü qapadı. Bundan sonra o, bir xeyli bu yerdə oturdu.
Elə oturmuşdu ki, elə bil ağlayırdı…
Qızmonçokun bədəni günəş işığı altında isinməyə başladı. Bütün bədəninə bürüyən soyuqluq get-gedə yox olmağa başladı… “Görəsən məni kim xatırlayır? Kim mənə olan sevgisini göstərir?…” – Qızmonçok düşünürdü.
Axır Alımkan ağlamağını kəsdi, əllərini yumruq kimi yığıb yavaş-yavaş ayağa qalxmağa başladı. Yerdə yatan qız atların ayaqlarının tappıltı səsini eşitdi. Səs getdikcə yaxınlaşırdı…
“Ölməkdə olan” Qızmonçok qəfildən ayağa qalxdı!
Yenicə qəddini düzəldib ayağa qalxan Alımkan onu gördü:
-Ay anaam!!! – o qışqırdı.
Hər ikisi təəccüblə bir-birinə baxdılar. Hər ikisi gördüklərinə və eşitdiklərinə inana bilmirdilər. Xüsusilə də Alımkan şokda idi. O qıza yalvarış dolu nəzərlərlə baxaraq titrəyən əllərini güclə qaldırdı, boynuna, boğazına gəzdirdi, əlini ovcunu dodaqlarında gəzdirdi. Qızmonçok da boş nəzərlərlə ona baxdı.
-Xala? – Kızmonçok sakit səslə soruşdu.
O cavab vermədi. O da rahat görünürdü, sanki başa düşmürdü. Qız yaxınlaşdı. Alımkan şoka düşdü, üzü haldan hala düşdü və geri səndələdi.
– Alımkan xala? – Qızmonçok sevincini gizlədə bilməyib çevrildi.
– Xala, bu mənəm Qızmonçok.
Alımkanın üzü yenidən rəngini dəyişdi.
-“Ana” dedin sən? – Kızmonçok soruşdu. – Sən… danışa bilirsən?
Bu zaman onlardan bir az aralıda it səsi eşidildi.
Kizmonçok nə edəcəyini bilmədi, ona görə də fırlanaraq çarə axtarmağa çalışdı. Alımkan cəld tərpənib Qızmonçokun biləyindən tutdu! Qızmonçok dartınaraq özünü onun əlindən qurtarmağa çalışdı.
-Xala, xahiş edirəm?! Qoy gedim?! Burax, gedim.
Alımkan onu dinləmək belə istəmədi. O, qızı qəbirlərin arasın keçirib harasa apardı. Damı uçmuş günbəzə çatanda əlini yelləyərək: “İçəri gir!” dedi.
Qızın başqa yolu yox idi.
Alımkan qızı gizlədib Bu unun məzarına qayıtdı. Elə bu vaxt Bektemir gəlib çıxdı. O Aktuyakın cilovunu əlində tutmuşdu. Alımkan özünü elə apardı ki,onu görmür. O, əllərini açıb dizinin üstünə oturdu, yavaş-yavaş o yana bu yana hərəkət etdi.
Bektemir düz qaynatasının və qaynanasının qəbirlərinin üstünə gəldi. Diz üstə oturdu, onlara dua oxudu və xeyir-dua istədi. Yalnız bundan sonra qəbirə baxanda tapdanmış otları gördü. Deyəsən, bu yaxınlarda kimsə burada yatıb. O hər tərəfə baxdı.
Alymkan əlləri yuxarıda gözünün qulağı ilə ona baxdı.
Bektemir qadına yaxınlaşdı, əlini açıb Alımkanla birlikdə dua etdi.
– Alımkan xala, Qızmonçoku burda görməmisən? – o soruşanda Alemkan başını yellədi.
– Siz nə vaxt gəldiniz?
Alımkan hələ də heç nə başa düşmür, eşitmirmiş kimi başını tərpətdi.
Bektemir Alımkanın biləyindən tutdu, Asılbek ilə Sırqanın qəbrlərinə tərəf apardı, tapdanmış,əzilən otları göstərdi. Alımkan onun nə soruşduğunu çətinliklə başa düşdüyünü göstərərək əlləri ilə başa saldı:
– Mən burada oturub dua elədim. Sonra da nənənin qəbrinə getdim.
Bektemir inandı, kefi pozuldu. At yəhərlədi və minib Qızmonçokun olduğu günbəzə tərəf çapdı…
Gənc hərdən atı saxlayıb geriyə baxırdı.
Bektemirin iti Qızmonçokun iyini alan kimi, yeri iyləyə iyləyə düz köhnə günbəzə qaçdı.
Alımkan qorxdu. Pis bir şey görmək istəməyərək kəskin şəkildə ayağa qalxdı.
Bektemir Qızmonçoka yaxınlaşanda qorxudan ürəyi ağzına gəldi, təzyiqi artmağa başladı..
20/02/2024
İt günbəzə yaxınlaşıb, yeri iylədi və quyruğunu yelləyərək zingildəməyə başladı. Lakin Qızmonçoka yaxınlaşa bilməyib, narahat şəkildə bayırda oturdu.
Bektemir əvvəlcə itin davranışına əhəmiyyət vermədi. Sadəcə düşündü ki,“yəqin, yeməyin iyini hiss edib”. İndi onu başqa şey narahat edirdi, bir müddət əvvəl burada dayanıb birdən-birə yoxa çıxan Alımkan haqqında şübhə ilə düşünürdü: “O, bir anda yox oldu… hara getdi?”.
Bektemirin fikrincə, lal Alımkan xala şübhəli həm də bir qədər fərqli görünürdü. Nə isə bilirmiş kimi, gözlərindən nəsə oxunurdu, sifəti ağarmış görünürdü, elə bil nəyisə gizlətməyə çalışırmış kimi, özünü güclə saxlayırdı…
İtin hürməsi onu fikirlərindən ayırdı. İt damı uçmuş günbəzin ağzında dayanıb, quyruğunu bulayaraq narahatlıqla hürür,arada zingildəyir, uzanıb yerindən tullanırdı. Normalda ağıllı bir it üçün bu davranış son dərəcə şübhəli idi.Bektemir
– Çıx get! – dedi itinə.
Qızmonçoka gəlincə, o, Bektemirin onu tapacağından qorxurdu və buna görə də quş kimi uçub getmək, ya da bacarsa, ilan kimi sürünərək sivişib sakitcə ortadan çıxmaq istəyirdi. Vaxt da daralırdı. Bektemir isə bir xeyli müddət orada qaldı. “Çıxa bilərəm? – fikirləşib düşünürdü. “Çıxıb ona deməliyəm ki, mən daha onunla, ümumiyyətlə, bu kənddə yaşamaq istəmirəm, bu torpağı, bu dünyanı tərk etmək istəyirəm?! Birdən mənə qulaq asmasa ,eşitməsə?! Birdən onlar həqiqətən məni öldürmək üçün axtarsalar?! Aman Allah, bircə insanların əlində ölməyim! İt olmaq, ya quş olmaq bundan yaxşıdı…”
Qızmonçokun nəzərləri günbəzin o biri küncündəki qalın turşəngin arasında gəzdi. Ona elə gəldi ki, bu yarpaqların arasında gizlənsə, onu tapmaq daha çətin olar, tapa bilməzlər… Bu, onun sağ qalmaq arzusu idi.
“Aman Allah, mənə kömək et?” – Yavaş-yavaş turşəngə doğru irəliləməyə başladı. Birdən ayağının altında yerdə bir dəlik yarandı və o, bütün bədəni ilə qəbirə düşdü…
Yıxılan qız yalnız bir səs çıxardı: “Yick!” – və daha heç nə. Onun nəzərləri bir nöqtəyə baxaraq dondu! Üzünün düz qarşısında arıq, uzun bir ilan durub ona baxırdı. İlan Bubu nənənin əyri, rəngarəng çəliyinə çox oxşayırdı.
– Nə?… Sən kimsən? – Kizmonchokun geniş açıq gözlərindən oxunurdu. İlan, sanki içəridən kilidlənmiş kimi, Kızmonçoka reaksiya vermədi. O Qızmonçoka sakitcə baxdı. Bu baxışlar qızın səslər çıxarmağa və yuxarı çıxmağa çalışmasına qarşı olduğunu göstərirdi.
Əslində, təsəvvür edin, əgər Qızmonçok çıxmaq istəsə, var gücü ilə qışqırsa və yerin altından çirkli, toz torpaqlı sifətlə, ölü kimi üzə çıxsa, nə baş verərdi?
Al-əlvan ilan ona bu və ya digər şəkildə imkan vermədi… Özünü saxlaya bilməyib hürən it indi məqbərənin ətrafında qaçmağa başladı.
***
İt bərkdən hürürdü, zingildəyirdi. O əvvəl Bektemirə tərəf, sonra isə günbəzə tərəf qaçdı. Nəhayət, atı yedəkləyən Bektemir buna fikir verib günbəzə göz gəzdirdi.
Köhnə günbəzin damından düşən işıq üstü təzəcə çökmüş məzarın üzərinə düşürdü…
Sahibinin diqqətini çəkə bildiyindən razı qalan it dilini çıxararaq hürə hürə başqa tərəfə qaçdı. İtin getdiyi tərəfdən guppultu eşidildi və cilovu cingildəyən beş-altı atlının yaxınlaşdığı göründü.
Bektemir qonaqların gəlməyini istəməmiş kimi atına minib uzaqlaşdı.
Tabutun içindəki arıq ilan nədənsə bədənini yığıb sakitcə uzandı.
– Sən kimsən? – İlan qızın sualına cavab vermədi. Sanki Qızmonçokla danışmaq istəmirdi, ya da burada olub-olmamasının vecinə deyildi, əks tərəfə baxaraq uzanmağına davam etdi.
***
Bu zaman Asılbekin həyətində olanlar ilanla Irsın açdığı qapını bağlamağa cəsarət etmirdilər. Evdən, yaxud oralardan birinin çıxmasından qorxurdular. Camaatın arxasında dayanan və ilanı ilk görən Azamat oldu:
– Ca-an!!!-deyə qışqırdı
Bir anlıq sükut çökdü, sanki həyat dayandı. Ayrılanlar Azamatın göstərdiyi tərəfə baxdılar: Can və arıq pişik ağacın budaqlarında bir-birinə baxırdılar! Can nə qədər yayınmağa və ya üz döndərib sürünməyə çalışsa da, pişik dərhal onun yolunu kəsdi, hücum edib boğuşmağa başladı. Beləliklə, Can və pişik arasında şiddətli döyüş başladı.
Gedənlər yerində donub bir-birlərinə baxdılar. Təbiətcə hər şeyi şişirtməyi sevən Asanbu:
– Aman Allah, bu Qızmonçoqdur! – deyə Sairanın diqqətini çəkərək qışqırdı. Saira susdu. Amma yaylıq onun boynundan düşdü, bədəni soyuq tərlə örtüldü, elə bil indi o da ilanla döyüşürdü.
İlan yerə düşdü.
Elə bil ki, pişik də eyni şeyi, ilanın yerə düşməsini istəyirdi, pəo da yerə tullandı, ilanın yolunu kəsdi. Eelə hərəkət etdi ki, qələbə artıq onundur, uzandı, o tərəf bu tərəfə oynadı və ilan çevriləndə yenidən ayağa qalxdı.
“Yallaq” və “axmaq” ləqəbli qadın dayanıb pişiklə ilan arasında gedən döyüşü seyr edirdi. O, döyüşə elə alüdə olmuşdu ki, az qala qızı itirəcəkdi. Irısın onun qucağından necə çıxdığından xəbəri belə olmadı. Yalnız qız ilanla pişiyin arasına görünəndə:
-Irııı-ııs!!! – deyə qışqırdı.
Tamaşaçılar toparlanıb daş atmağa başladılar. Bu məqamdan istifadə edən ilan çəmənliyə sürünərək gözdən itdi. Hətta Irısdan və insanlardan qorxan pişik də yoxa çıxdı.
– Lənətə gələsən! Uşağını normal olaraq əlində saxlaya bilmirsən? Axmaq? – Saira qəzəbdən burun dəlikləri bağlandı və o, Irısın anasını vuracaqmış kimi qışqırdı. – Bacarıqsız!
Azamat ortada ağlayan uşağı götürüb anasına verdi.
İlandan qisas ala bilmədiyi üçün içindəki qəzəbi körüklənən Saira, sanki Irısı vuracaqmış kimi yumruğunu qaldırdı:
– Sənin qızın çox qəribədi, ey əclaf!
Irıs Sairadan qorxurmuş kimi gözlərini bərk-bərk yumub anasının boynunu bərk-bərk qucaqladı. Onun boynunda boyunbağı vardı.
– İlan belə onu sancmadı!
Uzun müddət səssiz qalan ana Sairanın sözlərinə daha dözə bilməyib dedi:
– Sözlərinə fikir ver! “Yaşına görə susdum, sən isə az qala qızımı söyürsən!” Daha bəsdi!
-Sən görmədin necə lənətləyirlər! Allah eləsin, qızınız da Qızmonçok olsun!
– Onun dərdi sənə gəlsin, daşı başına düşsün! Qızmonçok sənə nə etdi?!
– Mırtdama! -Saira titrədi.
– Deyərəm hələ beş də artıq! Doğru deyirlər: “gəlin pis olmaz, getdiyi yer pis yerdir”(Gəlin ,gəlin olmaz. Getdiyi yer gəlin olar.). Onu murdar dilinlə bu yerə gətirən sən oldun. Uşaq kimin yaxşı, kimin pis olduğunu yaxşı bilir. Kimin zərərsiz olduğunu hiss edir və ilana yaxınlaşır. Sən onu çağır,gör o sənə gələcəkmi?
– Oybaaaay, axmaq! Səsini kəs!
– Kəsməyəcəyəm! Qızmonçok hələ yaxşıdı bu qədər dözüb, mən onun yerində olsaydım, səni çoxdan didərdim!
Camaatın içindən Irısın anasının Saira ilə mübahisəsini eşidənlərdən bir neçə nəfər gülümsədi. “Eyvaah, aman Allah, Qızmonçok heç vaxt mənimlə mübahisə etmədi. Onu nə qədər danladımsa da, o, heç vaxt sözümü kəsmədi və cavabında həmişə susdu…” – bu fikirlər Sairənin beynində ilişib qaldı.
Hönkür-hönkür ağlayan, inildəyən Qızmonçok məzardan çıxmağa çalışdı. Bu zaman yaxınlıqda insanların səsləri eşidilirdi.
– Səs elə bil bu yerin altından gəlirdi, elə deyilmi? – Abılay idi. – Yoxsa sizə elə gəldi?
-Yox, biz də eşitdik,- bu səs Mukana məxsus idi.
-Qadının ağladığını siz də eşitdinizmi? – Təsdiqləmək istəyən Abılay yenidən soruşdu.
– Hə hə!
Qızmonçok ağlamağını saxladı, üzü daha da solğunlaşdı.
Torpağın axdığını hiss edən kimi ilan yenidən yerindən sıçrayıb qıza baxdı.
– Mən elə bilirdim ki, o, valideynlərinin məzarına gəlib. O, başqa hara gedə bilərdi? – Qızmonçokdan yuxarıda qayınatasının səsi yenidən eşidildi.
– Aaa, burda da qəbir uçub… – Mukan məqbərənin içində qəbirin uçduğunu gördü.
Dizlərini yıxıb büzüşmüş qızın urəyi yerə düşdü
– Eh, uşaqlar, bu köhnə günbəzdir… Madam ki, bura gəlmişik, dua tutaq.
Duanın melodik oxunuşu artıq susmuşdu və yalnız arabir külək uğuldayırdı, süpürgə kolları qəbiristanlığın arasında “ağlayırdı”. Küləyin “pıçıltısı” belə yox idi. Adamlar başlarını aşağı salıb daşların üstündə oturdular. Bu zaman yaxınlıqda hardansa qadının asqırması və öskürməsinə bənzər bir səs eşidildi. Hamı bir-birinə baxırdı. Abılay sözünü kəsmədən, amma səsini aşağı salıb duanı oxudu, hər iki tərəfə baxdı, cəld sonunu pıçıldadı, tələsik ölülərin ruhuna xeyir-dua verdi və səsə diqqət kəsildi.
Mukan köhnə günbəzin içini göstərib pıçıldadı:
– Ora baxımmı?
Abılay başını buladı.
Özü baxmağa qərar verdi. Ancaq dərhal gəlib baxmaqdan qorxaraq günbəzin girişindəki divara söykəndi.
– Bizi qaranlıqdan qoru, allah – düz əyilib məqbərəyə girmək istəyəndə arxadan öskürək səsi eşidildi. Oturanlar qorxdular və yavaş-yavaş dönüb səs gələn tərəfə baxdılar. Onlardan on-iyirmi addım aralıda Alımkan dayanmışdı. Onun belində çuval vardı, ətəyinə ucuna izə bükülmüş bir-iki quru inək təzəyi bağlamışdı…
– Aman, Tanrım! – dedi Abılay, onu görəndə sevinib- sevinmədiyi bəlli deyil. – Deməli, sən idin?!
Alımkan başını tərpətdi, sonra qayınanasının məzarını göstərərək dua oxumağa gəldiyini eyham vurdu. Abılay da, digərləri də inilti səsinin ondan gəldiyini düşünərək qadının arxasınca getdilər. Alımkan arxadakı adamları tələsdirmək üçün cəld addımlarla irəliləyirdi. Onları köhnə məqbərədən götürüb Bubu nənənin məzarına aparırdı. Yalnız atlılar dualarını bitirib getdikdən sonra o ayağa qalxıb Qızmonçokun gizləndiyi günbəzə tərəf getdi. Çantasını yerə qoydu, içəri girdi və onu tapa bilmədi. Günbəzin damının uçduğunu, döşəmədə böyük dəlik olduğunu görən Alımkan heyrətə gəldi. Qızmonçok dəlikdən çıxdı.
Toz-torpaq içindən çıxan adam başını görən Alımkanın qışqırtısı ətrafı silkələdi.
İşıqda heç nə görə bilməyən Qızmonçok yıxıldı. Onun gözü önünə zəif siluet və gurultudan uşaqlıqda eşitdiyi nağıllardakı təkayaqlı və tək gözlü məxluq obrazı gəldi. Ağlı başından çıxdı və o da qışqırdı.
İki qadın bir-birinə baxırdılar.
İlk özünə gələn Qızmonçok oldu. O, Alimkanı tanıyıb əllərini uzadıb pıçıldadı:
– Xala?
Qadının yuxudan ayılmamış kimi donmuş üzünü gördükdən sonra Qızmonçokun vəziyyəti daha da çətinləşdi və yenə ağlamağa davam etdi:
– Xala-aa?! Uuuuuuu…
Alımkan özünə gəldi, amma dayanıb əlini uzadan, ağlayan qıza baxmağa davam etdi. Vəziyyəti daha da ümidsizləşən Qızmonçok daha bərkdən ağlamağa başladı. O, qadının daha da pis tutması olduğunu düşünürdü. İndi onun köməyinə çata biləcək bircə canlı olduğunu xatırlayırmış kimi, ucadan qışqırdı:
– Caa-an?! Caan?!
Alimkan titrədi. Sanki bu ad onu özünə gətirdi, sanki kimsə üstünə soyuq su töküb ayıltmışdı…
Can də bu səsi eşitdi…
Pişiklə döyüşdən sonra o, hara getdiyini belə bilmirdi, yönü hara düşürdü ,ora gedirdi. Bir zamanlar Asılbekin ailəsini insanların əlindən xilas edə bilən, bütün kəndə az qala fəlakət gətirən ilan bilək boyda bir məxluqun oyuncağına çevrilib, insanların gözü qarşısında gülüş obyekti oldu. Bu onun üçün ayıb idi! Pişiyin onu dişləyəcəyindən qorxmurdu, əksinə, Kizmonçoka verdiyi “heç vaxt heç kimə zərər verməmək” sözünü pozmaqdan qorxurdu.
-Ca-an?! – Qızmonçokun hönkürən səsini eşidən Canın hər şey yadından çıxdı. Geriyə və ətrafa baxdı.
-Ca-an?! – Qızmonçokun səsini yenidən eşitdi.
O, susdu, ətrafa baxdı və kömək diləyən o zəif, titrək səsi axtardı.
-Haradasan, Qızmonçok?!
Lakin onun sualı cavabsız qaldı.
***
Alımkan oturub əlini uzatdı, O elə bil Qızmonçoku təzəcə tanıdı.
Bu zaman onun bütün bədəni, üzü toz-torpaqla örtülmüşdü, bərbad halda idi. Hətta bu vəziyyətdə də bir əlində komuz tutaraq, məzardan güclə çıxa-tuta yerlə sürünürdü. Alımkan onun ayağa qalxmasına kömək edib, bayıra çıxarmağa çalışdı.
Qəbirlərin yerləşdiyi yerdən bir qədər aralıda iki-üç nəfər yerləşə bilən mağara var idi. Mağaranın içi nəm idi və ağzını ot basmışdı, ona görə də onun harada olduğunu adi gözlə görmək çətin idi. Alımkan peyin yığan zaman təsadüfən bu mağara tapmışdı. O vaxtdan nəm olan və ya torbaya sığmayan peyinləri bura qoyurdu, lazım olanda gəlib götürürdü.
Bir az əvvəl Qızmonçoku Bektemirdən gizlətmək üçün bu mağaraya aparmaq istəyirdi, amma tələsdiyi üçün onu köhnə məqbərədə gizlətdi.
Sanki evin qapısını açan kimi süpürgə kollarını hər iki tərəfə araladı, əyilib içəri girdi və “astanada” tərəddüd edən Qızmonçokun əlindən tutaraq içəri dartdı.
Ayaq üstdə dayana bilməyən qız əyilib yarı yolda içəri yıxıldı. Alımkan onu o biri küncdə sərilmiş çantanın üstünə uzadıb, başının altına başqa bir çanta qoydu. Yalnız bundan sonra o, rahatlaşdı:
– Uh-hh! – Dərindən nəfəs alıb yerinə oturdu.
Qolunun ucu ilə qızın alnının tərini sildi, əli ilə onun boynunu, başını, nəbzini yoxladı. O, sanki Qızmonçokun qollarını və ayaqlarını sığallayaraq ovuclarının istisini ona ötürdü. Qayınanası kimi dodaqlarını tərpətərək əllərini qızın başından dabanına qədər gəzdirməyə başladı:
– S-suf! (insandan stress və pis şeyləri aradan qaldırmaq üçün belə deyirlər)
Bəlkə də əllərinin istiliyindən, ana sevgisindən və ya bir sui-qəsdin gücündən, Qızmonçok yavaş-yavaş gözlərini açıb dodaqlarını tərpətdi. Alımkan elə bil bunu gözləyirmiş kimi bir əli ilə Qızmonçokun başını qaldırdı, o biri əli ilə balaca tavta qabı onun dodaqlarına gətirdi. Əvvəl Qızmonçok bir-iki qurtum alıb dadına baxdı, ondan dərhal sonra Alımkanın daha onu içməyə qoymayacağından qorxurmuş kimi iştahla udqunmağa başladı.
Alımkan yenə də qızı uşaq kimi yerə qoydu, qolunun ucu ilə çalapdakı ağ tükləri (çalap ayrandan su, duz əlavə edilir) sildi, alnını öpdü.
Ona baxan Qızmonçokun gözləri yaşarmağa başladı. Uzun müddətdir ana sevgisini görməyən qız göz yaşları içində gülümsədi. Bunu Alimkan da başa düşdü. Qızın gözünün yaşını ovucu ilə sildi, kemseli (qadın və kişilərin nazik üst paltarı. Çuval bezi, parça, məxmərdən tikilir. Kesimi dizə qədər uzanır, uzun və ya qısa qolludur. İçi nazik parça astarlıdı.Hazırda ən çox yayılmış növlər yaxasına, ətəyinə və qollarına tikmə ilə bəzədilmiş düz və ya fitinqli bluzkalardır.) və onun üstünü örtdü.
Qızmonçok tezliklə körpə uşaq kimi yuxuya getdi.
O, nədənsə özünü caayloda-yaylaqdakı kimi xəyal edirdi.
***
Bura, hər tərəfdən dağlarla əhatə olunmuş, dərələrindən gurultulu sular axan ecazkar yerdir. Ortada kiçik bir boz uy (yurt) vardı. Yurd evinin qabağında gözəl əl işi xalça vardı, xalçanın üstündə isə ardıc beşiyi… Beşikdən balaca ilanın başı sallanırdı və o deyəsən beşikdə körpə ilə oynayırdı. Sonra körpə gülür, balaca əlləri ilə ilanı tutmağa çalışır və bacarırmış kimi başını yastıqdan qaldırırdı…
Bu, onların Can ilə uşaqlığı idi…
Can o an kəndə baxmaq belə istəmirdi. Bu, pişiklə davaya görə deyildi. Kənddə onun üçün darıxacaq, onu axtaracaq, gözləyənlər artıq yox idi. Adətən kəndi xatırlayanda ürəyi sevinclə, hərarətlə dolurdu, həmişə ona elə gəlirdi ki, onun cənnəti məhz bu kənddədir, möcüzələrlə dolu bir yerdir.
Can dağdan aşağı enməyi dayandırdı və başını qaldırdı:
• Şş-şş!.. – uzun müddət “fısıldadı” və kimdənsə cavab gözləyirmiş kimi ətrafa baxdı. Cavab gəlməyəndə qıcıqlandı, incidi və geri döndü.
-Can, Can? Hee hee… – hardansa balaca uşağın gülüşü eşidildi. Başını qaldırıb bütün qəlbi və canı ilə dinlədi. Bu, məhz balaca Qızmonçokun gülüşü idi. Yüngül bir külək bu gülüşü yenə gətirdi və bir müddət sonra yox oldu. Can Asılbekin evində tanış olduğu balaca Irısı xatırladı. Məsələ daha da dərinləşirdi. Axı, yalnız o və Qızmonçok bir-birini uzaqdan hiss etmək və eşitmək qabiliyyətinə malik idi. Bu da həmişə nəticə verməzdi; onlar yalnız hər ikisi həqiqətən əlaqə qurmaq istədikdə bir-birlərini eşidə və hiss edə bilirdilər.
İndi isə o bilmirdi ki, Qızmonçok hər ikisinin uşaq olduğu vaxta aid bir yuxu görür və onu o balaca mənliyin səsi, hissləri və duyğuları ilə çağırır.
***
Üfüq al-qırmızı rəngə boyanmışdı. Günəş qayaların arxasında gizlənməyə başladı.
Alımkan mağaradan çıxıb ətrafa baxdı. Yalnız bir nəfərin də canlının olmadığına əmin olduqdan sonra mağaranın girişindəki iri dəliyi bağlayıb, çantanı kürəyinə atdı və kəndə tərəf getdi.
Evə girən kimi otağın sonunda Sairanın oturduğunu gördü! O, şokda idi. Alımkan salam deyirmiş kimi başını tərpətdi, keçib üzünü yudu və küçəyə çıxdı. Yenidən evə qayıtdı, rəfdəki qatlanmış süfrəni götürüb masanın üstünə sərdi. Üzərinə çörək, yağ, xama qoydu. Saira:
-Mən artıq narahat idim. Təzək toplamaq o qədər də uzun çəkmir axı, harda idin? – dedi və çörəyi yağa batırıb ağzına qoydu.
Alımkan quru təzək tapa bilmədiyini, ona görə də çəmənlikdən daha da irəli getməli olduğunu, sonra isə Bektemir və Abılayla necə görüşdüyünü, anasının məzarı başına gəlib ona dua oxuduğunu danışdı… bütün bunları əl hərəkətləri ilə izah edirdi. Alımkanın Sairaya çatdırmaq istədiyi fikirlərin hamısnı başa düşməsə də başını tərpədirdi. İnsanları baxışlarından, mimikalarından başa düşən Alımkan, Sairanın Qızmonçokla görüşündən xəbəri olmadığını, amma vermək istədiyi başqa bir sualın olduğunu anlayaraq özünü narahat hiss etməyə başladı.
Saira Alımkanın nədənsə qorxduğunu, gözlərini gizlədib zillədiyini hiss etdi və buna görə də ona daha diqqətlə baxdı. Alımkana elə gəlirdi ki, bu qadın insanların fikrini oxumaq qabiliyyətinə malikdir və indi doğrudan da illər əvvəl qayınanasından eşitdiyi sirri öyrənə bilər. Ona görə də təlaşla mağa başladı. “O zaman qulaqlarım tıxansaydı, daha yaxşı olardı! Niyə onun qocalığında ondan o sözləri eşitdim?!” – buna görə özünü bağışlaya bilmirdi.
“İndi mən nə edim?! Bu qadından qurtulmaq üçün nə etməliyəm?! Ya Rəbbim! Yalnız Sənə inanıram, Sənə dua edirəm! Kömək et? Bu vəziyyətdə məni xilas et?! Ay ana! ?! Kömək ?!” – qadın çarəsiz qaldığından rəhmətlik qayınanasına yalvarırdı. O özünə yer tapa bilməyən bir vəziyyətdə olanda Saira amiranə səslə dedi:
-Alımkan?!
Alımkan titrədi:
-Bəli, xala?! – O, necə danışdığının fərqinə belə varmadı. Bunu eşidəndə Alımkana yuxarıdan baxan Saira titrədi. Onlar bir-birlərinə baxdılar. Bir müddət sonra Saira:
-Aman Tanrım? Sən danışa bilirsən?!
Sualında sevinc yox, düşmənçilik vardı, sanki cinayətin üstünü açmışdı. Alımkan gözlərini gizlədib, çiyinlərini çəkdi və əlləri ilə işarə etdi, sanki: “Bunun necə baş verdiyini mən özüm də anlamadım…” dedi. Saira kinayə ilə ona gülümsədi və dilini barmağı ilə döyəcləyib:
-Ah ah ah! Sənə nə oldu, hə?! Aman Tanrım! Deməli sən danışa bilirsən! Niyə özünü lallığa vururdun?!
Nə cavab verəcəyini bilməyən Alımkan gözlərini Sairaya dikdi. Gözlərindən hər şeyi oxumuş kimi yenidən baxmağa başladı. Qarşısına qayınanası Bubu çıxdı: “Ana, məni bağışla?!” Məni bağışla, ya Rəbb?! Nə edim, bu qadına nə deyim, mənə kömək lazımdır, ana?!” – o, öz-özünə təkrarlayıb gözlərini yumdu. Bu vəziyyətdə nə qədər oturduqlarını bilmədilər. Hətta doquldanan Saira da dilini udmuş kimi nəfəsini içinə çəkmişdi. Aralarında səssiz bir sükut hökm sürdü. Bu isə Alımkanın bədənini daha da gərginləşdirirdi. Başını aşağı salıb köynəyinin ətəyindən tutdu və bir müddət tərpənmədən oturdu. Sairanın danışmasını gözlədi. Bir azdan günahkarcasına gözlərini açıb yavaşca başını qaldırdı. Sairaya baxdı. Saira səssizcə oturub yarıaçıq qapıya tərəf baxırdı.
Alımkan da o tərəfə baxdı, heç nə görmədi.
Oturduğu yerdən qalxıb bayıra çıxdı.
Bu zaman evdən Sairanın qəzəbli çığırtısı eşidildi. Alımkan qaçaraq evə girdi və Sairanın arxası üstə uzanıb qısılmış gözləri ilə tavana baxdığını gördü:
-Xala?! – o qışqırdı. O, nə edəcəyini bilmədən çaş-baş qalmışdı. Bir qədər sonra özünə gəlib qaçaraq Sairanın yanına gəldi və onun başını qaldırdı. Yenicə yaxşılaşan, yenicə yaxşı enerji ilə gileylənən Sairanın gözləri bom-boş idi. Onun başını geri yerə qoydu və çölə qaçdı.
Tezliklə qonşu qadınlar evə qaçmağa başladılar…
– İlahi! İndi görəsən nə oldu?! – deyə birinci gələn Asanbu qışqırdı. Barmaqlarının ucu ilə Sayranın üzünü sığalladı, əlini qoltuğunun altına qoydu və bədən istiliyini yoxladı.
– Jiyde haradadır? Qoy onun nəbzini yoxlasın?! – qadınların böyüyü Sairanın halını görüb dedi. – Ətrafına toplaşmayın, qoyun nəfəs alsın!
Gələnlər nə edəcəklərini bilmədən onun ətrafında o tərəf bu tərəfə gəzirdilər.
-Jiyde aşağı kəndə getdi, evdə yoxdur,- dedi qadınlardan biri.
– Su və əski parça gətirin! Başını qaldır!
Gəlinlərdən biri Sairənin başının altına iki-üç yastıq qoydu.
Alımkan böyük qabda cır-cındır və su gətirdi. Yaşlı qadın cır-cındırı suya batırıb, Sairanin üzünü, boynunu, sinəsini sildi.
Bunu etməyə davam etsə də, huşunu itirmiş Saira özünə gəlmirdi.
-Aman allah, onu Jiydedən başqa heç kim yoxlaya bilməz, elə deyilmi? – qadın qara tər içində dedi. – Hey, Sayra, sənə nə olub, aman allah?! Gözlərini aç?
-Bəlkə səni nəsə dişləyib? – Asanbu Alımkana baxdı.
Duduk Alımkanın dediyi kimi:
-Yox! – o cavab verdi. – Onun heç nəyi yox idi. O nəsə deyirdi, sonra yıxıldı…
Sairanın ətrafında dayanan qadınlar gözlərini Alımkana dikdilər.
-Vay, aman allah! – Sairanın əlindən tutan qadın təəcüblə dedi. Günah etmiş kimi özünü narahat hiss edən Alımkan birdən fikirləşdi: “Niyə qorxuram? Yoxsa danışmağa haqqım yoxdur?!”:
-Niyə belə baxırsınız? Yoxsa ömrüm boyu lal olmağımı istəyirdiniz? Allah özü mənim səsimi alıb eyni şəkildə qaytardı! – başını qaldıraraq dedi. Yalnız bundan sonra qadınların özlərinə gəldilər. Pıçıltılar eşidildi.
– Bəli, əlbəttə, əzizim. Allah vermək istəyirsə, verəcək. Almaq istəsə, alacaq. Yazıq?
-Möhtəşəm, oh! Səsini necə geri qaytardın, xala?
-Dayan, adam dərd bəladadı, sən də… Saira xala ilə nə edəcəyik?
Yalnız bundan sonra qadınların diqqəti Sairaya yönəldi.
– Kişilər haradadır? – onlardan böyüyü soruşdu.
– Çoxları Qızmonçoku axtarmağa getdi.
– Getdilər. Tapsalar ilanı da, Qızmonçoku da yerindəcə öldürəcəklərini dedilər.
“Bəs qızı yatarkən tapıb öldürsələr?!” Alımkanın rəngi ağardı. O, nifrətlə Sairaya baxdı: “Mən sənin bu nağıllarından bezmişəm, bundansa,öz evimdə otursam bundan yaxşıdı” – o düşündü. – Mən heç vaxt bu fikrə gəlməmişdim, amma bu gün, sanki bir şey hiss etdim… Niyə gəldim! Yaxşı, bu “ləzzət üçün yeyib içir”, bəs “dodaqlarının südü hələ qurumamış” adamın aqibəti necə olacaq? Bəlkə o, artıq qorxu ilə oyandı? İndi mən neyləyim? “Mən evə gedəcəm, süd bişirəcəyəm, ətli şorba da bişirəcəyəm” deyə düşündü. Axı mən gəldim ki, görüm kənddə sakitlikdirmi? Belə ağlasığmaz hadisənin baş verəcəyini haradan biləydim?” – deyə düşündü və bu vəziyyətdən çıxış yolu axtarmağa başladı.
Sairənin yanına oturmağa keçəndə qadınlar ona yol verdilər və onlardan bir qədər aralıda oturdular. Ola bilsin, “Bu, Bubu nənənin gəlinidir” deyə düşünürdülər, ya da qəfildən səsi çıxan qadından qeyri-adi bir şey gözləyirdilər. Deyəsən, dizi üstə oturmuş Alımkan gözlərini yumub, nəsə mızıldanır, o yan-bu yana yellənirdi və:
– Suff! – o, Sairanı sehrləməyə başladı.
Orada olanların hamısı bir-birinə baxdı. Çünki Alımkanın belə bir iş, sehirbazlıq,şamanlıq edə biləcəyini bilmirdilər. Bubu nənə sağ olanda Alımkan çevik, cəlg hərəkət edən bir gəlin idi. O çox şeyə fikir vermirdi. Sonralar qayınanasının ölümündən sonra dili tutuldu, zəiflədi. Onun sağ olub-olmamasından asılı olmayaraq, kənddə onun haqqında danışılmırdı, ona fikir vermirdilər, tamamilə yaddan çıxarmışdılar. Hətta əri: “Anamı bədbəxt etdin” deyib qonşu kənddən olan dul qadının yanına getmişdi. Alımkana xəbər çatdı ki, onun yeni arvadının başqa kişidən iki övladı var. Alımkanın isə dünyaya gətirdiyi qızı ailəli idi. Kənddə yaşamaq istəməyən, çoxdan çıxıb gedən bir oğlundan isə hələ də xəbər yox idi. Nənəsi dəfn olunanda da gəlməmişdi. Sonradan gələndən sonra da yenə də çıxıb getdi və o vaxtdan ondan heç bir xəbər yoxdur. İkinci oğlu isə böyük olsa da, ruhi xəstə idi. O anasının çətin vəzıyyətində könlünü ovudurdu. Alımkan neçə dəfə intihar etmək istəsə də, onu, oğlunu tək qoyub gedə bilmirdi. O ağıl xəstəsi olsa da çox mehribandı, anası ağlayanda onunla birlikdə ağlayır, sonra onu qucaqlayır, təsəlli verir. Səhər inəyi otlamağa çölə sürür, axşam isə qabağına çıxıb geri qapıya qaytarır. Bu oğlan hətta buzovu bağlaya bilir, ona su, yem verə bilirdi . Atası onu iki-üç dəfə yanına aparmışdı, amma o qaçıb qayıtmışdı. “Ah, oğlum, çətin ki, uşaqları ilə dul qalan qadın və atan səni sevdiyindən yanına aparsın. Çox güman ki, səni mal-qaraya baxmağa, ev işləri görməyə aparırlar. Düz edib qayıtmısan” – deyə Alimkan düşündü.
İndi də o, evə girib evdə bir qrup qadın görəndə az qala ağlayacaqdı. Axı insanlar onların evlərinə bədbəxt hadisə olanda toplaşırdılar. Nənəsi öləndə anası səsini itirəndə, atası gedəndə…
O çoxlu qadınların arasında anasını axtardı, Sairanı arxası üstə uzanmış, anasını dua edən görüb, astanada oturdu.
Birdən Sayranın barmaqları titrədi, sakitcə inildədi və hərəkət etməyə başladı.
-O, özünə gəlir! – gəlinlərdən biri dedi.
– Suf-f!.. – Son nəfəsini verən Alımkan iflic olmuş kimi yerində oturdu.
Saira gözlərini açdı. Sanki ilk dəfə görürmüş kimi, ya da tanımırmış kimi Alımkana baxdı, sonra da ətrafdakı qadınlara baxdı.
-Özünə gəldinmi, əzizim? – Alımkan ayağa qalxıb gedəndən sonra Mısqal Sairənin yanına oturdu. – Hamımızı qorxutdun!
Saira hələ də susurdu. Nə baş verdiyini anlamırdı və heç nə xatırlamırmış kimi hamıya baxmağa davam etdi.
Alımkan bayıra çıxanda artıq hava qaralmışdı.
Ay süd kimi ağappaq idi. Külək dağ tərəfdən əsirdi.
Qolunun ucu ilə alnının tərini sildi, təmiz havadan dərindən nəfəs alıb qəbirlərə tərəf baxdı.
***
Can gəlib Elik-Conun başında, Akbay babanın həmişə oturduğu kəndin yaxınlığında dayandı.
Ay işığında əks olunan ağ bədənini yerə bərk sıxaraq, sanki dünyanın ürəyini dinləyirmiş kimi, Qızmonçokun səsini bir daha eşitmək istəyirdi. Amma nə qədər dinləsə də, uşağın gülüşü təkrarlanmırdı. Bir neçə dəfə siqnal göndərmişdi. Deyəsən, Qızmonçok içəridən özünü bağlamışdı və onu eşitmirdi, heç cavab vermirdi. Bu münasibət Canı daha da kədərləndirdi. Bektemirin arxasınca getmədiyinə peşman oldu.
***
Bu zaman Bektemir ilanların məskəni olan, dərinliyi sonsuz görünən Cindi-Çap’a gəldi. O, yarıq, çat boyunca getdi, oralara baxaraq qışqırdı:
– Ca-an! Qızzmon-ço-ok!!! – deyə qışqırdı. Onun səsi dağların arasında əks-səda verdi. O, ətrafa diqqətlə baxdı və dinşədi. Elə bil indicə kimsə yanda sıçrayıb çıxacaq. At isə gah fınxırır, nədənsə çəkinib qorxurdu, qulaqlarını şəkləmişdi, gah da cilovu gəmirirdi. Bəktemir də:
– Hə! – atı dəhmərlədi və qamçı ilə vurdu.
Uşaqlıqdan Jindi-Çapın tarixini bilirdi. Böyüdükcə də uzaqdan baxır, qaya çatı,yarığı maraqlanırdı. Dostlarla gələndə atlarından düşüb yarığa gedib, uzanıb aşağı baxırdılar. Düşən daşın səsinin kəsilməsinə qədər nə qədər vaxt keçəcəyini hesablayırdılar.
– Bir, iki, üç… otuz… əlli… yüz…
– Hey, bu yüzdür!
– Daha yox! Sadəcə daha eşidilmir! – hay-küy salirdılar. Bir qədər vaxtdan sonra artıq maraqlanmadıqları üçün, ya da doğrudan da, yarığın ciddiliyini anlamağa başladılar, buralara daha gəlmədilər,buranı tərk etdilər. Onlardan bəziləri bundan sonra iki-üç gün xəstələndi və valideynləri onları Bubu nənənin duası ilə müalicə etdilər.
– Ay-baay, səni ora şeytan aparıb, nədi?! Daha getmə! O qaranlıq yarığa düşsən nə olardı! Oraya düşən quş belə bir daha çıxma bilməz! –deyə kəndlilər qorxudurdular.
Necə deyərlər, itkin heyvanı axtaranda və onu heç vaxt tapa bilməyəcəklərini anlayanda:
– Onlar yəqin ki, yarığa düşüblər. Ediləcək bir şey yoxdur… Bacardığımız qədər axtardıq. Bu da öz növbəsində uşaqların marağını daha da artırırdı.
Camaat Asılbeki və ailəsini daşqalaq etmək istəyəndə, az qala evini yandırmaq istəyəndə, Can ilan sürüsü toplayıb dağdan çayla enərək bütün kəndi bürümüşdü, mühasirəyə almışdı. Yalnız bundan sonra insanlar ilan dəstəsinin varlığından xəbər tutdular. Və sonradan Qızmonçokdan öyrəndi ki, Can ilə gələn ilanlar bu dərədə – Cindi-Çapdadır.
Ona görə də bura Qızmonçoku axtarmağa gəlmişdi…
***
Can aşağı düşüb qəbirlərə tərəf getdi. Bu yol, buradan birbaşa kəndə ən qısa və rahat yoldur.
Can Bubu nənənin məzarını tanıdı.
Bir neçə il əvvəl insanlar mərhum Bubu nənənin meyidini bu dağlara aparanda Qızmonçok:
-Orada nənənin meyidini dəfn etmək üçün gətirirlər- dedi. Sonra Canla pişiyin dalaşdığı qoca ağacın budağına çıxıb camaata baxmaq üçün əyləşdilər. Bu zaman Qızmonçokun gözləri yaşla doldu.
– Niyə ağlayırsan? – ilan soruşdu. – Qəmginsən?
Qızmonçok başını tərpətdi və hönkürdü. Can başını onun çiyninə qoyub boynunu qucaqladı. Bu onun təsəllisi idi.
– İnsan da, heyvan da bu dünyaya bir dəfə gəlir. İndi Bubu nənə bizə heç vaxt gəlməyəcək… – qız dedi. – Biz də nə vaxtsa onun arxasınca gedəcəyik. Mən də onun ardınca gedəcəm. Amma… – yadına yaxşı bir şey düşürmüş kimi dayandı, – Amma min insandan biri Allahın izni ilə yüz ildən sonra bu həyata qayıdır.
– Necə? – ilan təəccübləndi.
Qız çiyinlərini çəkdi:
– Bilmirəm. Bəlkə keçmiş həyatda insan olmusan? Və ya bəlkə valideynləriniz insanlar idi? Mən keçmiş həyatda ilan idim?
– Yoxsa səni valideynlərin? – Can dedi.
Onlar öz fərziyyələrinə inanırmış kimi bir-birlərinə baxırdılar.
– Sın mənə inandın? – qız güldü. – Sadəcə ağlıma gəldi. Bu fantastikadır.
Can bütün bunları Bubu nənənin məzarının yanından keçərkən xatırladı.
Gördü ki, nənəsinin məzarının yanında yeni qəbirlər tikilib. “Bəlkə Qızmonçokun valideynləri də bu yerdə dəfn olunublar..” – belə düşünərək ilan ətrafa baxmağa başladı. Amma daxili istəyi onu tez bir zamanda daha da irəli apardı və irəlidə onu yaxşı nəyinsə gözlədiyini hiss edərək tələsik qabağa süründü. Nədənsə onsuz da sıxıntı içində olan ruhunun və bədəninin xoş bir duyğu ilə sakitləşdiyini, əhvalının yaxşılaşdığını hiss edirdi. Qızmonçoka yaxınlaşanda həmişə bu sakitliyi hiss edirdi.
Əslində, Can Qızmonçokun yanında, Alımkanın mağarasında yatırdı. Birdən yaxınlıqda Qızmonçokun səsi eşidildi! Və sinəsinə bir şey sıxıldı. O, altındakı torpağı belə hiss etməyi unutdu və sevincdən ağlını itirdi!
Bu zaman ona tərəf gələn bir silueti gördü. “Qızmonçok?!” – Canın baxışlarında yazılmışdır! Can daha dözə bilmədi. O, ox kimi qabağa atılıb mağaranın girişini bağlayan adam boyda boz hündür otların arasından keçən bu qaranlıq siluetə doğru uçdu!
Bu zaman o düz Qızmonçokun üstündən keçəndə onun bütün bədəni sanki atəşə qərq olmuş kimi yanırdı! Xoşbəxtlikdən Canın başgicəllənmə hiss etdiyi an idi. O, siluetdən başqa heç nə görmədi, heç nə eşitmədi və sevincdən şişdi. Amma yaxınlaşdıqca içindəki alovun soyuduğunu, nədənsə sevinc hissinin söndüyünü hiss etdi. Kölgə də Qızmonçokdan fərqlənməyə başladı. O, yüksək sürətlə uçarkən özünü çətinliklə dayandırdı və aşağıda gedən qadına diqqətlə baxdı…
Bu, Alımkan idi! Can onu tanıdı və fısıldadı. Qüssədən ona elə gəldi ki,onun içi yanır.
Alimkan yaxınlaşanda qisas alıb sinəsindəki odu söndürmək istəyirdi, sanki bu qadın bütün sevincini, ümidini oğurlamışdı! O, sancmaq niyyətiylə düz onun qabağına tullanmaq istədi.
Amma bacarmadı. Yolun qırağında dayanıb uzaqlaşana qədər Alımkanın arxasınca baxdı. Sonra sürünərək Bektemirin evinə tərəf getdi…
***
Mağaranın girişinə yaxınlaşan Alımkan sakitcə öskürdü:
– Öhö..öhö…
O, içəri girdi, kibrit yandırdı və Qızmonçoka baxdı. Qız kükürd iyini hiss edən kimi gözlərini açdı:
– Xala?
– Mənəm… Qorxma.
Alımkan gətirdiyi çırağı yandırdı.
– Saat neçədir?
– Artıq gecdir. Sən acsan?
– Yox.
– Qalx, əzizim. Yemək gətirdim. Dur bir az yemək ye.
Qızmonçok oturdu, amma yeməyə toxunmadan ətrafa baxmağa başladı.
– Əl-üzünü yuyursan? – deyə Alimkan soruşdu. – Su gətirmişəm. Əllərini və üzünü yu. Bütün kənd yuxuya gedəndə sonra gedərik mənim evimə. Orada yaxşı yuyunarsan
Onlar çölə çıxdılar.
-Mən kəndə getməyəcəyəm-, əllərini və üzünü yuyaraq Qızmonçok dedi.
– Həmişə burada yatmaq istəyirsən?
– Yox, gedəcəm.
– Hara?
-Bilmirəm-, dedi Kyzmonchok. Nədənsə qorxurmuş kimi Alimkanın əllərindən tutdu:
– Xala, kimsə gəlir…
Alımkan qızın göstərdiyi səmtə baxdı və heç nə görmürmüş kimi qaşlarını çatdı, Qızmonçok dedi:
– Tez içəri gir!
Sanki kimsə onu tutmaq istəyirdi, Qızmonçok cəld içəri qaçdı. Onun arxasınca içəri girən Alımkan lampanı söndürdü. Yenicə canlanan mağara məzar kimi sükuta qərq oldu. Onlar qorxudan da elə bil, bir-birlərinin ürək döyüntülərini eşidirdilər.
Atların kişnəməsi, insanların ayaq tappıltısı və danışıqları getdikcə yaxınlaşırdı.
-Onları burada görmüsən, Mukan? – gələnlərdən biri soruşdu.
– Bəli. Bir neçə kölgə gördüm.
– Bəlkə aşağı düşüblər?
– Yox. Getsələr də, uzaqda deyildilər, – atlılar dodaqaltı mızıldandılar.
-Dayan,- daha ciddi və mötəbər bir səs eşidildi.
– Kükürd və neft lampalarının iyini hiss edirsiniz? – bu Abılayın səsi idi.
Onlar susdular.
-Bəli, həqiqətən-, dedi onlardan biri. Yenə susdular, ətrafa baxdılar, burunlarını çəkib iylədilər və qulaq asdılar.
Qızmonçok Alımkanın biləyindən tutub bərk-bərk sıxdı.
Alımkan oturdu, ovuclarını açıb həmişəki kimi irəli-geri yellənərək dua etməyə başladı. Qızmonçok qaranlıqdan Alımkanı görə bilməsə də, lələk otlarının arasından keçən ay işığı altında siluetinin necə yelləndiyini gördü. Alımkan dua edirmiş kimi üzü üstə yerə yıxıldı və uzun müddət sonra yenidən ayağa qalxdı. Bunu bir neçə dəfə təkrarladı.
Bir vaxt Abılay:
-Nəfəsim kəsilir-, dedi.
Çöldəki gurultu və donqultular, deyəsən, getdikcə uzaqlaşırdı.
– Qızmonçok qaranlıqda tək gəzə bilməzdi. Çox güman ki, burada mal-qarasını axtaran var idi, – Abılay yorğun-yorğun dedi, elə bil tez buradan uzaqlaşmaq istəyirdi.
– Səhər tezdən axtarışa başlayaq. Bəlkə Bektemir artıq onu tapıb ,onunla evə qayıdıb? – dedi Mukan. – Tanırbay baba camaatla qayıdıb? Dedilər ki, ilan tapsaq, dərhal öldürməliyik.
– Jakjılık niyə gecikir? – deyə Abılay soruşdu.
– O da gəlir.
Geridə qalan Jakjılıq onlara yaxınlaşdı. Və onun arxasınca gələn iti yemək iyi alıb, birbaşa mağaraya gedib içəri girdi. Qızmonçok qalın otların arasından keçən itin konturunu görəndə az qala qışqıracaqdı. Nə edəcəyini bilməyən Alımkan tez başa düşdü və itə bir tikə ət atdı. İt əti udan kimi bir tikə atdı, sonra bir tikə. Gözlənildiyi kimi, bütün axşam ac qalan it qadınlara tez isnişdi və daha çox yemək ümidi ilə qapının astanasına uzandı.
Bu arada Abılay dedi:
– Uşaqlar, gedək! İndi qalan şey Allahın iradəsinə görədiş nə olacaq olacaq.
Nərilti getdikcə uzaqlaşdı və sonra tamamilə yox oldu. Görünür, atlılar kəndə endilər.
Can Abılayın həyətinə girdi. Bu evin gözətçi iti Bektemirlə getdiyi üçün onun içəri girməsinə mane olan, yolunu kəsən yox idi. Evin qapısı da açıq idi. İnsanların çıxa biləcəyindən ehtiyatlanan ilan heç kəsin diqqətini çəkməmək üçün divarın küncü ilə süründü, astanada dayanıb içəridəkilərə qulaq asdı.
– Vallah, niyə getdin Alımkanın yanına?! – Mısqal yazığı gəlib Sairəyə dedi. – Yazıq qarı öləndən sonra bu evə heç kim girmədi, çıxmadı. Sən əvvəldən bilirdin ki, burada murdar bir şey var. Bir gör o gəlin neçə il lal olub, indi yenə danışır, qəribə də olsa, huşunu itirmisən.
-Bəli, bəli-, dedi Asanbu.
– Bəlkə şeytanlar Teanı ora aparıblar? Bu yaxınlarda enerji ilə dolu idi.
İlan astanaya qədər sürünərək içəri baxdı.
Sayra çarpayıda uzanıb səssizcə tavana baxırdı. Mısqal, Asanbu, Almaş və Zeynə onun yanında oturmuşdular. Astanaya yaxınlaşan Çintemir başını aşağı saldı və oturub ağlamağa başladı.
– Ay allah, ooh, kişilər gəlsəydi, daha yaxşı olardı. Necə ola bilər ki, kənddə bir canlı da yoxdur. Müharibəmi başladı…
– Hansı müharibədən danışırsan, xala? Burada işlər getdikcə pisləşir…” deyə Zeynep sakitcə sızıldadı.
Bu zaman küçədən yaxınlaşan bir dəstə atlının səsi eşidildi və Can qalaqlanmış təzəyin arasına süründü.
Çintemir yaxınlaşanları qarşılamaq üçün küçəyə qaçdı. Atasına kömək etdi, atı dirəyə tərəf çəkdi və bağladı.
– Bəktemir gəldi? – Abılay ümidlə dolu səslə soruşdu. Çintemir daha da ağlamağa başladı:
-Anamın dili tutulub-, dedi.
– Nə, nə?! Nə olub? – Abılay plaşının düymələrini açıb evə qaçdı. İçəri girən kimi arvadının səssizcə uzandığını gördü:
-Sairaş?! Sakiş?! Aman Allah, ey insanlar?! Nə baş verdi? – həyəcanla dedi. Mıskal onun kürəyini sığallayıb sakitləşdirərək:
– Aman Allahım, Abılay. Sairaşına heç nə olmayıb, o yaxşıdı!
Bunu eşidən Abılay sanki rahatlşadı və qucağında oturan Mıskaldan daha xoş sözlər eşitmək istəyirmiş kimi ona baxdı.
– O, Alımkanın yanına getmişdi. Yəqin ki, cadugərlərin ruh-cinləri ediblər. Alımkan dua edib, ritual edib onu özünə qaytardı.
– Kim?!
– Alımkan! Onun dili açılıb! Onun nitqi bərpa olunub, amma bu…
Abılay qəzəblə ayağa qalxdı:
– Oxxx səni! O neyləyib?!
Qırğız dilindən çevirən: ELLİ ATAYURD
(Ardı var)
